४०१. करूनी आइत सत्यभामा मंदिरीं रे। वाट पाहे टळोनि गेली रात्री रे । न ये चि देव येतील [पं. येती.] कामलहरी रे । पडिली दुश्चिती तंव तो कवाड टिमकारी रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सर गा परता कळला तुझा भाव रे । कार्या पुरतें हें दाविसी लाघव रे । बोलतोसी [पं. बोल बोलतोसी.] तें अवघी तुझी माव रे । जाणोनि आलासी उजडता समयो रे ॥ ४५ ॥ मी च वेडी तुजला [पं. तुज लागी.] बोल नाहीं रे । दानावेळे विटंबणा जाली काय रे । मागुती रुद्रासि भेटी दिली तईं रे । विश्वास [पं. क. विश्वासतें. ] तो तुझ्या बोला आझुनि [पं. नाहीं.] तरी रे ॥ २ ॥ भ्रम होता तो अवघा कळों आला रे । मानवत होतें मी [पं. हा शब्द नाहीं.] भला भला रे । नष्टा [पं. क. नष्टक्रिया.] क्रिया नाहीं मां तुझ्या बोला रे । तुकयाबधुं स्वामी कानड्या कौसाल्या रे ॥ ३ ॥
४०२. तंव तो हरि ह्मणे वो [पं. हा शब्द नाहीं. क. खोडला आहे. ] निजांगने वो । लाइ नीच कां देसील [पं. देसी.] डोहणे वो । मजपें दुजें आलें तें देव जाणे वो । शब्द [पं. काय बोलसी.] काय हे बोलसी ते उणे वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.॥ पाहा मनीं विचारुनी आधि वो । सांडूनि देईं [पं. क. देहे भ्रांति.] भ्रांति करीं स्थिर बुद्धि वो | तंटे [पं. तंट केले हे माझे तुझे.] केलें हें माझें तुझें उपाधीं वो । उघडी डोळे आझुनि तरी धरीं शुद्धि वो ॥ ४५ ॥ कोठें तरी दुनियांत वर्तलें वो । स्त्रियांनीं भ्रतारा [पं. भ्रतार दान.] दानां दिलें वो कैसा [पं. मी भला.] भला मी नव्हे तें सोसिलें वो । [पं. रुसली तें.] रुसतेसी तूं उफराटें नवल जालें वो ॥ २ ॥ काय सांग म्यां दैन्य केली कैसी वो । तुझ्या गर्वें आणविलें हनुमंतासि वो । कष्टीं केलें मज गरुडा भीमकीसि [पं. भीमकी.] वो । तुकयाबंधु ह्मणे खरें खोटें नंव्हे यासि वो ॥ ३ ॥
४०३. तंव ते ह्मणे ऐका [पं. का. ] हृषीकेशी वो । नवाजिलें [पं. नवाजीत होता आपणासी.] तुह्मीं ह्मणां आपणांसि वो । तरी कां [पं. हा शब्द नाहीं. क. कांकेली.] वंचनुक सुमनासि वो । नट नाट्य बरें संपादूं [पं. जाणसी परी.] जाणतोसि वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सर हो परता [पं. आतां. क. हरी आतां हो.] परता हो आतां हरी । ह्मणे सत्राजिताची कुमरी । जाणतें मी या शब्दाच्या कुसरी । ऐसें च करून ठकविलें आजिवरी ॥ ६९ ॥ भावें गेलें ह्यूण न व्हावा वियोग | मनिचे आर्त जन्मांतरीं व्हावा संग । तों तों केलें हें [पं. हा शब्द नाहीं.] पाठमोरें जग । ऐसें काय जाणें हे तुझे रंग ॥ २ ॥ काय करूं या नागविलें कामें । लागलें तयास्तव इतुकें सोसावें [पं. सोसावें नेमें. ] । नाहीं तरी कां नव्हती ठावीं वर्गों । परद्वारीं ऐसा हाकलिती प्रसिद्धनांवें ॥ ३ ॥ काय किती सांगावे तुझे गुण । न फुटे वाणी निष्ठुर ऐसा निर्गुण । आप पर न ह्मणसी माय बहीण । सासूसुनास लावुनि पाहासी भांडण ॥ ४ ॥ इतुकियावरी ह्मणे वैकुंठिंचा राणा । होऊन गेलें तें नये आणूं मना । आतां न करीं तैसें करी क्रिया आणा । भक्तवत्सल ह्मणे तुकयाबंधु कान्हा ॥ ५ ॥
४०४. कान्हो एकली रे एकली रे । तुजसवें चुकलें [पं. चुकली.] रे । भय वाटे [पं. जनी.] वनीं मज अबळा धाकली रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ निघतां घरीं आई बा वारी । तुजसवें कां आलियें हरी ॥ ६५ ॥ लोक वाटा सांगती खोटा । परी मी चटा लागलियें ॥ २ ॥ पिकल्या बोरी जालें सामोरी । काय जाणें कोठें राहिला हरी ॥ ३ ॥ आड खुंट जालिया जाळी । काय जाणों कान्हें मांडिली रळी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे जाऊं आलिया वाटा । पाहों हरी पायीं न मोडे कांटा ॥ ५ ॥
४०५. क्याला मज आयो वारितेसी घरा । खेळतों सोकरा नंदाचा मी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु दिसीं जाली यासीं मज [पं. मसी.] भेटी । आतां वाटे तुटी न परावी ॥ ६५ ॥ कोवळें बोलतो मना आवरतें । डोळियाचें पातें ढापवेना ॥ २ ॥ आजि सकळांसी आलें चोलुनियां । कां गो पाठी वांयां पुलविली ॥ ३ ॥ तुमचें तें काय खोळंबलें काज । बल्या कां गो मज कोंडा घरीं ॥ ४ ॥ तुकयाचा धनी गोकुळनायक [पं. वैकुंठ नायक. ] । सरा कांहीं एक बोलतों मी ॥ ५ ॥
४०६. आतां न यें मागें । मी आलें याच्या रागें । काय माझें जगें । कोपोनियां करावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां गो कलित्यां कोल्हाल । तुह्मी भलत्या च सकल | वेचाल ते बोल । झुटे होती बोलिले ॥ ४५ ॥ याचे भेटी माझें मन । स्वरुपीं ठाकले लोचन । वेगळें तें क्षण आतां होऊं नावरे ॥ २ ॥ काज काम नको जालें । बीजें नावरे बोलिलें । याचिया मेदिलें । कामबाणीं अंतर ॥ ३ ॥ या वेगळे होणें । आतां जळो तैसें जिणें । घेतलें तें मनें । आतां मागें न फिरे ॥ ४ ॥ आतां मोटी धार । [पं. माजी.] माझी नका धरूं चार । तुकयाचा दातार । शेजे तो मी सुतलों [त. सुतलें.] ॥ ५ ॥
४०७. हरिरता चपळा नारी लागवरी न रिघती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघ्या अंगें सर्वोत्तम । भोगी काम भोगता [पं. पुरता.] ॥ ६५ ॥ वाचा वाच्यत्वासि न ये । कोठें काय करावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे देवा ऐशा । देवपिशा उदारा ॥ ३ ॥
४०८. गौळणी आल्या बाज [पं. क. बाजे ] । ह्मणती या गे [पं. रे.] राखों आज । सांपडवुनी माज- । [क धराधरूं कोंडुनि.] घरांत धरुनी कोंडूं । [पं. उमें.] उघडें कवाड उभ्या काळोशाचे आड । सीता पांचा एक भीड मौनेंची ठेल्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नित्य सोंकवला नेदी । सांगों चित्त बोला । आतां सांपडतां याला कोण सोडी जीवें ॥ ६५ ॥ जाणोनियां हरी त्या च घरा आला चोरी गडियां ठेवुनी बाहेरी पूर्वद्वारे शिरे । त्यांच्या भयाभीत चाले लिंगत भोवतालें । पाहे तंव देखियेलें नवनीत पुढें ॥ २ ॥ उतरोनि सिंकें । पाहे चाखोनियां निकें । गोड तें चि एका एकें । हात लांबवितो । जाणे राखती तयांसि । तेथें अधिक चि नासी । माग लावी हात पुसी । चोरी जाणावया ॥ ३ ॥ जाणोनियां नारी । मूळ वर्मद्वार धरी । माज [दे. माजे. क. मज. पं. मग. ] कोंडूनी भीतरी । [पं. घरांत धरी एकला. क. घरा धरियेला.] घरांत धरीयेला । कां रे नागविसी माझे मुळीं लागलासी आणवीन तुजपासीं । मागें खादलें तें ॥ ४ ॥ [क. देहिं सदे वाहे.] दोही [दे. संदी] संधी बाहे । धरूनि नेती माते पाहे । काय नासी केली आहे । घरामाजी येणें । तुका ह्मणे मुख । त्याचें वाढों नेदी दुःख । दसवंती कवतुक करुनी रंजविल्या ॥ ५ ॥
४०९. आलियें धांवति धांवति भेट होइल ह्यूण । तंव ते टळली वेळ वो माझा उरला सीण ॥ १ ॥ ॥ध्रु. ॥ आतां काय करूं सांग वो मज भेटेल कैसा । हरिलागीं प्राण फुटे वो थोरी लागली आशा ॥ ५ ॥ लाविला उशीर बहुत बहु ओढिती ओढा । सांभाळितां सांग असांग दुःख पावल्यें पीडा ॥ २ ॥ जळो आतां संसारु वो कईं शेवट पुरे । तुकयाच्या स्वामी गोपाळालागीं जीव झुरे ॥ ३ ॥
४१०. आणीक काय थोडीं । परि तीं [दे. क. तें. ] फार खोटीं कुडीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सदा मोकळीं च गुरें । होती फजीत तीं पोरें ॥ ६६ ॥ सदा घालिती हुंबरी । एक एकांचें न करी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घरीं । माय वेळोवेळां मारी ॥ ३ ॥
४११. बहुतांचे संगती । बहु पावलों फजिती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरें केलें नंदबाळें । मागिलांचें तोंड काळें ॥ ६५ ॥ माझा करितील तंटा । लपती आलिया बोभाटा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काई । किती ह्मणों बाप आई ॥ ३ ॥
४१२. गाईन ते लीळा चरित्र पवाडे । राखिले संवगडे सहित गाई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चोरिलें नवनीत बांधविला गळा । जे तुह्मीं गोपाळा छंद केले ॥ ६५ ॥ मोहिल्या गोपिका पांवयाच्या छंदें । केली ते गोविंदें क्रीडा गाऊं ॥ २ ॥ मायबापा लाड दाखविलें कौतुक । तें या आणूं सुख अंतरासी ॥ ३ ॥ निर्दाळिले दुष्ट भक्तां प्रतिपाळी । ऐसा ह्मणों बळी आमुचा स्वामी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे सरसी असों येणें बोधें । लागोनि संबंधें सर्वकाळ ॥५॥
डांका - अभंग ८.
४१३. चौक भरियेला आसनीं पाचारिली कुळस्वामिनी । वैकुंठवासिनि ये धांवोनी झडकरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रंगा येईं वो विठाई सांवळियें डोळसे । तुझें श्रीमुख साजिरें तें मी केधवां देखेन ॥ ६६ ॥ रजतमधुपारती। पंचप्राणांची आरती । अवघी सारोनी आइती। ये धांवती झडकरी ॥ २ ॥ मन मारोनियां मेंढा | आशा मनसा तृष्णा [पं. तुटी. क. सुटीं.] सुटी । भक्तिभाव नैवेद्य ताटीं । भरोनि केला हाकारा ॥ ३ ॥ डांका अनुहात गजरे । येउनि अंगासी संचरे । आपुला घेउनी पुरस्कार | आरोग्य करीं तुकयासी ॥ ४ ॥
४१४. साच माझा देव्हारा । भाक ठेवा भाव खरा । त्रिगुणाचा फुलवरा । आणा विनति सांगतों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माझें दैवत हें रंगीं । नाचे वैष्णवांच्या संगीं । भरलें मग अंगीं । निवाड करी दोहींचा ॥ ६ ॥ तुझें आहे तुजपासीं । परि तूं जागा चुकलासी । चिवडुनियां नासी । तुझ्या घरच्यांनीं केली ॥ २ ॥ आतां न पडे ठावें । वांचूनियां माझ्या देवें । अंधकार व्हावें । नासु ठाव शोधावा ॥ ३ ॥ आंधळ्यासी डोळे । देते पांगुळासी पाय । वांजा पुत्र फळे । नवस पुरविते विठाई ॥ ४ ॥ उगविलीं कोडीं । मागें कितेकांचीं बापुडीं । तुका ह्मणे घडी । न लगे नवस द्या आधीं ॥ ५ ॥
४१५. विनति घातली अवधारीं । मज देईं वो अभय करीं । पीडिलों खेचरीं । आणीक वारी नांवांची ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रंगा येई वो एकला रंग वोडवला । हरिनाम उठिला गजर केला हाकारा ॥ ६ ॥ देवांचे दैवते । तुज नमिलें आदिनाथे । ये वो कृपावंते । भोगा माझ्या धांवति ॥ २ ॥ न लवीं आतां वेळ । आइत सारिली सकळ । तुका ह्मणे कुळ । आमुचिये देवते ॥ ३ ॥
४१६. माझा देव्हारा साचा । नाहीं आणीक कोणाचा । त्रिभुवनीं याचा ठसा न लगे पुसावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ या रे लोटांगणीं । कांहीं करा विनवणी । करील झाडणी । भूत काढी संसार ॥ ६ ॥ पडिले विषयांचे गोंधळीं । ते त्रिगुण आकळी । हरिनाम आरोळी । कानीं पडतां ते उठी ॥ २ ॥ घेतला अहंकारें [दे. क. अहंकार.] | काम क्रोध या मत्सरें । पळती प्रेमभरें । अवघे ठाव सांडुनी ॥ ३ ॥ घेतलासे पुरा । माया ममता आसरा । अवघ्या एक सरा। पळती रंग देखोनी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे द्यावा भाव । फिटेल मनिचा संदेह । आणीक न लगे ठाव । कांहीं कोठें हिंडावें ॥ ५ ॥
४१७. पुढें येते देवी । तिची [पं. जगति ] जती चालों द्यावी । मागील झाडावी । झाडा मान आसडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एकवीरा आली अंगा । आतां निवारील रोगा । माझ्या [पं. हा शब्द नाहीं. ] भक्तापाशीं सांगा । पूजा भावें करावी ॥ ६५ ॥ मेंढा मारावा लोवाळ । पूजा पावली सकळ । तुह्मीं केलें बळ । मग मी ठायीं न पडें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मुळीं लागली ते आली कुळीं । वंदुनी सकळीं । जीवें भावें ओवाळा ॥ ३ ॥
४१८. अवघ्या जेष्ठादेवी कोण पूजनाचा ठाव । धरितां चि भाव कोठें नाहींसें जालें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दिसे सारिखें सारिखें । परि तें कारणीं पारिखें । तळीं गेलें देखें । वरी टोले [त. टोले साहा ती.] न साहाती पट [पं. पट्ट. ] एका शिरीं । यथायाविधीनें त्या येरी । बसकोळ्या घागरी डेरे रांझण गाडगीं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माना । येथें रुसवें ना । आपुल्याला स्थानां । जेथें त्या चि शोभल्या ॥ ३ ॥
४१९. खेचर खडतर | काळ कांपती असुर । नांदे भीमातीर । पंढरपुरपाटणीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां करी [क. करी] कां रे हाकारा सहस्र नामें एकसरा । दवडिते खेचरा । अंगसंगें धरूनी ॥ ५ ॥ सीते जाली झडपणी । राहाणे वासुगीच्या [सर्व प्रतीत हाच शब्द आहे; अभंग ३३९ यांत मुळीं “वासुगीच्या" असें होतें त्याच्या जागीं "अशोकाच्या" असा शोध दे. क. या प्रतींत घातला आहे. परंतु येथें तसा शोध नाहीं. यावरून अशोकास बासुगी असें ह्मणत असतील असें वाटतें.] बनीं। पावली जननी । झोंटि मोकळिया [त. मोकळा. ] केशी ॥ २ ॥ लाविलें काबरें प्रल्हादा हौसासुरें [ हिरण्यकशिपूसच ह्यैसासूर असें ह्यटलें असावें.] । आली येकसरें। दांत खात रंगासी ॥ ३ ॥ वसुदेवाचीं बाळें । सात खादलीं ज्या काळें । आली भोगवेळे । तया कारणें तेथें ॥ ४ ॥ पांडवें बापुडीं । वाज [पं. वाज. ] केलीं फिरती वेडीं । धांवोनियां काढी । अंगसंगें त्राहाविलीं ॥ ५ ॥ नामाचें चिंतन । तेथें धांवते आपण । न विचारितां - हीण । भाव देखे जयाचा ॥ ६ ॥ कुळीची कुळदेवता । तुका ह्मणे आह्मां माता । काय भय भूतां । काळ यमदूताचें ॥ ७ ॥
४२०. देवी देव [पं. जाले.] जाला भोग सरला [पं. सरले. ] यावरी । सागाया दुसरी ऐसी [पं. उरी.] नाहीं उरी ॥ १ ॥ ॥ध्रु.॥ हरिनाम देवनाम तुह्मी गाऊनियां जागा पेंठवणी [पं. भाउटणी.] मागा नका ठेवूं लिगाड ॥ ६५ ॥ शेवटीं सुताळी बरवी वाजवावी डांक । ताळा घाली एक सरलियाचे शेवटीं ॥ २ ॥ गुंडाळा देव्हारा मान देती मानकरी । तुका ह्मणे घरीं आजि कोडीं उगविलीं ॥ ३ ॥
४२१. जाली झडपणी खडतर देवता । संचरली [पं. चिंता रिधों नेणें. ] आतां निघों नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज उपचार झणी आतां करा । न साहे दुसरा भार कांहीं ॥ ६ ॥ नेऊनियां घाला चंद्रभागे तिरीं। जीवा नाहीं उरी कांहीं आतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कळों आलें वर्तमान । माझें तों वचन आच्छादलें ॥ ३ ॥
४२२. अंगीं देवी खेळे । कां रें तुह्मासी न कळे । कोणाचे हे चाळे सुख दुःख न [पं. त. नेनितां.] मनितां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मीं तों आतां येथें नाहीं. ओळखी वचनाच्या ठायीं । पालटाचा घेईं। भाव खरें लोपे ना ॥ ५ ॥ आपुलाले तुह्मी पुसा । सोवा एव्याच [पं. येवाच.] सरिसा । [दे. त. थिरावल्या.] स्थिरावल्या कैसा काय जाणों विचार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लाभकाळ । तेथें नसावें शीतळ । मग तैशी वेळ । कोठें जाते सांपडों ॥ ३ ॥
४२३. पांगुळ जालों देवा नाहीं हात ना पाय । बैसलों जयावरी सैराट तें जाय । खेटितां कुंप कांटी। खुंट दरडी न पाहे । [पं. आधार नाहीं कोणी । मज बाप ना माय ॥] आधार नाहीं मज कोणी । बाप ना माये ॥ १ ॥ ॥ध्रु. दाते हो दान करा । जातें पंढरपुरा। न्या मज तेथवरी । अखमाचा सोयरा ॥ ६ ॥ हिंडतां गव्हानें गा । शिणलों [पं. येरझारीं.] दारोदारीं । न मिळे चि दाता कोणी । जन्मदुःखातें [पं. जन्मदुःख निवारी.] वारी । कीर्ति हे संतां मुखीं । तोचि दाखवा हरी । पांगळां पाय देतो। नांदे पंढरपुरीं ॥ २ ॥ या पोटाकारणें गा । जालों पांगीला जना । न सरे चि बापमाय । भीक [पं. नाहीं भीक] नाहीं खंडणा | पुढारा ह्मणती एक । तया नाहीं करुणा । श्वान हें लागे पाठीं । आशा बहु दारुणा ॥ ३ ॥ काय मी चुकलों गा । मागें नेणवे [पं. नेणवे चि. ] कांहीं । न कळे चि पाप पुण्य । तेथें आठव नाहीं । मी माजी भुललों गा । दीप पतंगासोयी द्या मज जीवदान संत महानुभाव कांहीं ॥ ४ ॥ दुरोनि आलों मी गा । दुःख जालें दारुण । यावया येथवरी होतें हें चि कारण । दुर्लभ भेटी तुह्मां । पायीं जालें दरुष । विनवितो तुका संतां । दोन्ही कर जोडून ॥ ५ ॥
४२४. देश वेष नव्हे माझा । सहज फिरत आलों । करूं सत्ता कवणावरी । कोठें स्थिर राहिलों । पाय डोळे ह्मणतां माझे । तींहीं [त. दे. तोही. ] कैसा मोकलिलों । परदेशीं नाहीं कोणी | अंध पांगुळ जालों ॥ १ ॥ ॥ध्रु. ॥ आतां माझी करीं चिंता । दान देईं भगवंता । पाठीं पोटीं नाहीं कोणी निरवीं सज्जन संता ॥ ६५ ॥ चालतां वाट पुढें । भय वाटतें चित्तीं । बहुत जन [पं. जेणें.] गेलीं । नाहीं आलीं मागुतीं । न देखें काय जालें । कान तरी ऐकती । बैसलों संधिभागीं । तुज धरूनि चित्तीं ॥ २ ॥ भाकितों करुणा गा । जैसा सांडिला ठाव । न भरें पोट कधीं । नाहीं निश्चळ पाव । हिंडतां भागलों गा । लक्ष चौऱ्याशीं गांव | धरूनि राहिलों गा । हा चि वसता ठाव ॥ ३ ॥ भरवसा काय आतां । कोण आणि अवचिता । तैसी च जाली कीर्ति । तया मज बहुतां । ह्मणउनि मारीं हाका | सोयी पावें पुण्यवंता । लागली भूक थोरी । तूं चि कृपाळु दाता ॥ ४ ॥ संचित सांडवलें । कांहीं होतें जवळीं । वित्त गोत पुत माया । तुटली हे लागावळी । निष्काम जालों देवा । होतें माझे कपाळीं । तुका ह्मणे तूं चि आतां । माझा सर्वस्वें वळी ॥ ५ ॥
४२५. देखत होतों आधीं मागें पुढें सकळ । मग हे दृष्टी गेली वरी आले पडळ । तिमिर कोंदलेंसें वाढे वाढतां प्रबळ । भीत मी जालों देवा । काय ज्याल्याचें फळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां मज दृष्टी देईं। पांडुरंगा मायबापा । शरण आलों आतां । निवारूनियां पापा । अंजन लेववुनी । करीं मारंग सोपा । जाईन सिद्धपंथें । अवघ्या चुकती खेपा ॥ ६५ ॥ होतसे खेद चित्ता । कांहीं नाठवे विचार । जात होतों जना मागें । तोही सांडिला आधार । हा ना तोसा ठाव जाला । अवघा पडिला अंधार । फिरलीं माझीं मज कोणी न देती आधार ॥ २ ॥ जोंवरि चळण गा । तोंवरि ह्मणती माझा । मानिती लहान थोर । देहसुखाच्या काजा। इंद्रियें मावळलीं । आला बागुल आजा । कैसा विपरीत जाला । तो चि देह नव्हे दुजा ॥ ३ ॥ गुंतलों या संसारें । कैसा झालोंसें अंध | मी [पं. माजी.] माझें वाढवुनी । मायातृष्णेचा बाध । स्वहित न दिसे चि । केला आपुला वध । लागले काळ पाठीं । सवें काम हे क्रोध ॥ ४ ॥ लागती चालतां गा । गुणदोषाच्या ठेंसा । सांडिली वाट मग । जालों निराळा कैसा । पाहातों वास तुझी । [पं. थोर. ] थोरी करूनी आशा । तुका ह्मणे वैद्यराजा पंढरीच्या निवासा ॥ ५ ॥
४२६. सहज मी आंधळा गा निजनिराकार पंथें । वृत्ति हे निवृत्ति जाली जन । न दिसे तेथें । मी [पं. तें माझें.] माजी हारपलें ठायीं जेथींचा तेथें । अदृश्य तें चि जालें कांहीं दृश्य जें होतें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुखी मी निजलों गा शून्य सारूनि तेथें । त्रिकूटशिखरीं गा दान मिळे आइतें ॥ ६ ॥ टाकिली पात्र झोळी धर्मअधर्म आशा | कोल्हाळ चुकविला त्रिगुणाचा वोळसा । न मागें मी भीक आतां हा चि जाला भरवसा । वोळली सत्रावी गा तिणें पुरविली इच्छा ॥ २ ॥ ऊर्ध्वमुखें आळविला सोहं शब्दाचा नाद । अरूप जागविला दाता घेऊनि छंद । घेऊनि आला दान निजतत्व निजबोध । स्वरूपीं मेळविलें नांव ठेविला भेद ॥ ३ ॥ शब्द हा बहुसार उपकाराची राशी । ह्मणोनि चालविला मागें येतील त्यांसीं । मागोनि आली वाट सिद्धओळीचि तैसी । तरले तरले गा आणीक ही विश्वासी ॥ ४ ॥ वर्म तें एक आहे दृढ धरावा भाव। जाणिवनागवण नेदी लागो ठाव । ह्मणोनि संग टाकी सेवीं अद्वैत भाव । तुका ह्मणे हा चि संतीं मागें केला उपाव ॥ ५ ॥
४२७. आंधळ्यापांगळ्यांचा एक विठोबा दाता । प्रसवला विश्व तो चि सर्व होय जाणता । घडी मोडी हेळामात्रें पापपुण्यसंचिता । भवदुःख कोण वारी तुजवांचुनि चिंता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ धर्म गा जागो तुझा तूं चि कृपाळू राजा । जाणसी जीवींचें गा न सांगतां सहजा ॥ ६५ ॥ घातली लोळणी गा पुंडलीकें वाळवंटीं । पंढरी पुण्य ठाव नीरे भीवरे तटीं । न देखें दुसरें गा ॥ जाली अदृश्यदृष्टी । वोळला प्रेमदाता केली अमृतदृष्टी ॥ २ ॥ आणीक उपमन्यु एक बाळ धाकुटें। न देखे न चलवे जना चालते वाटे घातली लोळणी गा हरिनाम बोभाटे । पावला त्याकारणें धांव घातली नेटें ॥ ३ ॥ बैसोनि खोळी शुक राहे [पं. गर्भी.] गर्भ आंधळा । शीणला येरझारी दुःख आठवी वेळा | मागील सोसिलें तें ना भीं ह्यणे गोपाळा । पावला त्याकारणें । लाज राखिली कळा ॥ ४ ॥ न देखे जो या जना तया दावी आपणा । वेगळा सुखदुःखा मोहो सांडवी [पं. नाठवी.] धना । आपपर तें ही नाहीं बंधुवर्ग सजना । तुकयाते चि परी जाली पावें नारायणा ॥ ५ ॥
४२८. भगवंता तुजकारणें मेलों जीता चि कैसी । निष्काम [पं. निःकाम. ] बुद्धी ठेली चळण नाहीं तयासी । न चलती हात पाय दृष्टि फिरली कैसी । जाणतां न देखों गा क्षर आणि अक्षरासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ विठोबा दान दे गा तुझ्या सारिखें [पं. नांवा. ] नामा | कीर्ति हे वाखाणिली थोर वाढली सीमा ॥ ६५ ॥ भुक्ति मुक्ति तूं चि एक होसि सिद्धीचा दाता । ह्यणोनि सांडवली शोक भय लज्जा चिंता । सर्वस्वें त्याग केला धांव घातली आतां । कृपादान देईं देवा येउनि सामोरा आतां ॥ २ ॥ संसारसागरु गा भवदुःखाचें मूळ । जनवाद अंथरुण माजी केले इंगळ । इंद्रियें [पं. इंद्रिय.] वज्रघातें तपे उष्ण वरी जाळ । सोसिलें काय करूं [त. दुर्भर चांडालें.] दुर्भर हे चांडाळ ॥ ३ ॥ तिहीं लोकीं तुझें नाम वृक्ष पल्लव शाखा । वेंघलों वरि खोडा भाव धरूनि टेंका जाणवी नरनारी जागो धरम लोकां । पावती पुण्यवंत सोई आमुचिये [पं. आमुचिया. ] हाका ॥ ४ ॥ नाठवे आपपर आतां काय वा करूं । सारिखा सोइसबा [पं. दोही ] हारपला विचारु । घातला योगक्षेम तुज आपुला भारु । तुकया शरणागता देई अभयकरु ॥ ५ ॥
वासुदेव - अभंग ६.
४२९. मनु राजा एक देहपुरी असे नांदतु त्यासि दोघी नारी । पुत्र पौत्र संपन्न भारी । तेणें कृपा केली आह्मांवरी गा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणउनि आलों या देशा होतों नाहीं तरी भुललों दिशा । दाता तो [पं. तो चि . ] मज भेटला इच्छा । [पं. देउनि . ] येउनि मारग दाविला सरिसा गा ॥ ५ ॥ सवें घेउनि चौघेजण । आला कुमर सुलक्षण | कडे चुकवुनि कांटवण ऐका आणिलीं तीं कोण कोण गा ॥ २ ॥ पुढें भक्तीनें धरिलें हातीं । मागें ज्ञान वैराग्य [पं. हा शब्द नाहीं. ] धर्म येती । स्थिर केलीं जीं आचपळें होतीं । सिद्ध आणुनि लाविलीं पंथीं [पं. हा शब्द नाहीं.] गा ॥ ३ ॥ केले उपकार सांगों काय । बाप न करी ऐसी माय । धर्मे त्याच्या देखियेले पाय | दिलें अस्वय भय [पं. हा शब्द नाहीं.] वारुनि दान गा ॥ ४ ॥ होतों पीडत हिंडतां गांव पोट भरेना राहावया ठाव । तो येणें अवघा संदेह । ह्यणे फेडियेला तुकयाचा [पं. तुक्या बांधव.] बंधव गा ॥ ५ ॥
४३०. गातों वासुदेव मीं ऐका । चित्त ठेवुनि ठायीं भावें एका डोळे झाकुनि रात्र करूं नका । काळ करीत बैसला [पं. बैसला असे. ] लेखा गा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राम राम स्मरा आधीं । लाहो करा गांठ घाला मूळबंदीं । सांडावा उगिया उपाधी । लक्ष लावुनि राहा गोविंदीं गा ॥ ६६ ॥ ऐसा [पं. अल्प आयुष्य.] अल्प मानवी देह | शत [पं. गणिलें तें.] गणिलें अर्ध रात्र स्वाय । पुढें बालत्व पीडा रोग क्षय । काय भजनासि उरलें तें पाहें गा ॥ २ ॥ क्षणभंगुर नाहीं भरवसा । व्हा रे सावध सोडा [पं. तोडा.] माया आशा । न चळे बळ पडेल मग फासा । पुढें हुशार थोर आहे वोळसा गा ॥ ३ ॥ कांहीं थोडें बहुत लागपाठ करा भक्ति भाव धरा बळकट । तन मन [पं. ध्यान द्या. ] ध्यान लावुनियां नीट । जर असेल करणें गोड शेवट गा ॥ ४ ॥ विनवितों सकळां जनां । कर जोडुनि थोरां लाहनां । दान इतुलें द्या मज दीना । ह्मणे तुकयाबंधु राम ह्मणा गा ॥ ५ ॥
४३१. गेले टळले पाहार तीन काय निदसुरा अझून जागे होउनि करा कांहीं दान । नका ऐकोनि [पं. एकों झाकोनि.] झाकों लोचन गा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हरी राम कृष्ण वासुदेवा । जाणवितसें जना । चिपळ्या टाळ हातीं मुखीं घोष । नारायणा [पं. नामनारायणा गा. ] गा ॥ ६६ ॥ जें टाकेल कोणा कांहीं । फळ पुष्प अथवा तोय [पं. तोई.] । द्या परी मीस घेऊं नका भाई । पुढें विन्मुख होतां बरें नाहीं गा ॥ २ ॥ देवाकारणें भाव तस्मात । द्यावें न लगे फारसें वित्त । जालें एक चित्त तरी बहुत । तेवढ्यासाठीं [पं. येवढ्या.] नका करूं वाताहात गा ॥ ३ ॥ आलों येथवरी बहु सायासें । करितां दान हें चि मागावयास । नका भार घेऊं करूं निरास । धर्म सारफळ संसारास गा ॥ ४ ॥ आतां मागुता येईल फेरा । हें तों न घडे या नगरा । ह्मणे [पं. तुकया बंधु राम धरा.] तुकयाबंधु धरा । ओळखी नाहीं तरी जाल अघोरा गा ॥ ५ ॥
४३२. राम राम दोनी अक्षरें। सुलभ आणि सोपारें । जागा मागिले पाहारें । सेवटिचें गोड तें चि खरें गा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राम कृष्ण वासुदेवा । जाणवी [पं. जाणवीतसें.] जनासि । वाजवी चिपळिया । टाळ घागऱ्याघोषें गा [पं. हा शब्द नाहीं.] गाय वासुदेव वासुदेवा । भिन्न नाहीं आणिका नांवा । दान जाणोनियां करीं आवा । न ठेवीं उ कांहीं ठेवा गा ॥ २ ॥ एक वेळा जाणविती । धरूनियां राहा चित्तीं । नेघें भार सांडीं कामा हातीं । नीज घेऊनि फिरती गा ॥ ३ ॥ सुपात्रीं सर्व [त. वेचावें. ] भाव मी तों [पं. सर्वत्र. ] सर्व वासुदेव । जाणती कृपाळु संत महानुभाव । जया भिन्न भेद नाहीं ठाव गा ॥ ४ ॥ शूर दान जीवें उदार । नाहीं वासुदेवीं विसर । [पं. वाढे कीर्ति.] कीर्ती वाढे चराचर । तुका ह्मणे तया नमस्कार गा ॥ ५ ॥
४३३. बोल बोले अबोलणे । जागें बाहेर आंत निजेलें । कैसें घरांत घरकुल केलें । नेणों आंधार ना उजेड II ॥ १ ॥ ॥ध्रु. ॥ वासुदेव करितों फेरा । वाडियांत बाहेर [पं. द्वारा.] दारा कोणीं कांहीं तरी [पं. दान पुण्य करा.] दान करा । जाब नेदा तरी जातों [पं. माघारा. ] सामोरा गा ॥ ६५ ॥ हांती टाळ दिंडी [पं. मुख नाम गाणें.] मुखीं गाणें । [ पं. होतो गजर.] गजर होतो बहु मोठ्यानें । नाहीं निवडिलीं थोरलाहानें। नका निजों भिकेच्या भेणें गा ॥ २ ॥ मी वासुदेव तत्वता । कळों येईल विचारितां । आहे ठाउका सभाग्या संतां । नाहीं दुजा आ मागता गा ॥ ३ ॥ काय जागाचि निजलासी । सुनें [पं. सुनें जागऊनि दारापासीं.] जागोन दारापासीं । तुझ्या हितापाठीं [पं. हितालागीं करसी व्यास व्यासी.] करी व्यास व्यासी । भेटी न घेसी वासुदेवासी गा ॥ ४ ॥ ऐसें जागविलें अवघें जन । होतें संचित तींहीं केलें दान । तुका ह्मणे दुबळीं कोणकोण । गेलीं वासुदेवा विसरून गा ॥ ५ ॥
४३४. रामकृष्ण गीती गात टाळ चिपळ्या वाजवीत । छंदें आपुलिया नाचत । नीज घेऊनि फिरत गा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जनीं वनीं हा अवघा देव । वासनेचा हा पुसावा ठाव । मग वोळगती वासुदेव। ऐसा मनीं वसूं द्यावा भाव गा ॥ ६५ ॥ निज दासाची थोर आवडी । वासुदेवासि लागली गोडी । मुखीं नाम उच्चारी घडोघडीं । ऐसी करा हे वासुदेवजोडी गा ॥ २ ॥ अवघा सारूनि सेवट जाला । प्रयत्न न चले कांहीं केला । जागा होईं सांडुनि झोपेला । दान देईं वासुदेवाला गा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे रे धन्य त्याचें जिणें । [पं. जिहीं वासुदेवा केलें दान.] हीं घातलें वासुदेवा दान । त्याला न लगे येणें जाणें जालें वासुदेवीं राहणें गा ॥ ४ ॥
गांवगुंड - अभंग १.
४३५. आह्मी जालों गांवगुंड । अवघ्या पुंड भूतांसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दुसरें तें खेळों आलें । एका बोलें तो मियां ॥ ४५ ॥ अवधियांचा येऊं लाग । नेदूं अंग शिवाया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खुंटूं नाद | जिंतूं वाद सतींनें ॥ ३ ॥
जोगी - अभंग १.
४३६. जग जोगी जग जोगी [पं. जागे जागे.] जागजागे बोलती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जागता जगदेव । राखा कांहीं भाव ॥ ६५ ॥ अवघा क्षेत्रपाळ । पूजा [पं. पूजावा. ] सकळ ॥ २ ॥ पूजापत्र कांहीं । फल पुष्प तोय [पं. तोई.] ॥ ३ ॥ बहुतां दिसां फेरा । आला या नगरा ॥ ४ ॥ नका घेऊं भार । धर्म तो चि सार ॥ ५ ॥ तुका मागे दान | [पं. द्यावे.] द्या जी अनन्य ॥ ६ ॥
सरवदा - अभंग १.
४३७. एका गा ए भाई । सरवदा सांगतो काई । येथें नाडेल माई दोघां पुत्रांची । ते करिती तिची विटंबना | अवघ्या प्रसिद्ध जना। एक न मारितां शाहाणा । तो जाणा सुख न पवे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आणीक ऐका गा ए। सरवदा सांगतो काय । खरें चि [पं. हा शब्द नाहीं.] बोले तो जाय । नरकामध्यें अधोगती । हें चौघांच्या मुखें । मना आणावें सुखें । अवघीं चुकती दुःखें। खोटें बोला नरनारी ॥ ४६ ॥ आणीक नाडेल एक जाण। सरवदा बोलतो वचन | जागें [पं. माझें चित्त. ] माझें ह्मणोन । पडिलें खान तया घरीं । ह्मणोन न ह्मणा माझें कांहीं । निजीं निजा सुखें ठायीं । यत्न होईल तईं । चोराठायीं विश्वास ॥ २ ॥ आणीक एकी परी । सरवदा सांगतो थोरी । दुःख पावेल नारी । पतिव्रता यामधीं । पांचांनीं दिधली हातीं । ह्मणोनि न मनावी निश्चिती । परपुरुषीं होय रती । सुखगती ते पावे ॥ ३ ॥ एकी परी । सरवदा सांगतो तें करीं । दान देतां जो न वारी । नव्हे भला भला तो. तुका ह्मणे आई । येथें नांव काई । सांगसी तें ठायीं । मरो रांडेचें ॥ ४ ॥
मुंढा - अभंग ३.
४३८. संबाल यारा उपर तलें दोन्हो मारकी चोट । नजर करे सो ही राखे [पं. पश्वा ] पश्वा जावे लुट ॥१॥ ॥ ध्रु. ॥ [पं. प्यार खुदाई प्यार खुदाई प्यार खुदाई रे बाबा जिकिर खुदाई. ] प्यार खुदाई रे वावा जिकिर खुदाई ॥ ६६ ॥ उडे कुदे डुंग नचावे आगल भुलन प्यार । लडबड खडबड कांहेकां खचलावत भार ॥ २ ॥ कहे तुका [पं. सुनो.] चलो एका हम जिन्होंके सात । मिलावे तो उसे देना तो ही चढावे हात ॥ ३ ॥
४३९. सब संबाल भ्याने लौंढे खडा केऊं गुंग । मदिरथी [पं. महा.] मता हुवा भुलि पाडी भंग ॥ १ ॥ ध्रु. ॥ [तं. अपसकु संबाल मुंढे खुब राख ताल. ] आपसकुं संबाल आपसकुं संबाल । मुंढे खुब राख ताल । मुथिवोहि बोला नहीं तो करूंगा हाल ॥ ६६ ॥ आवलका [पं. आवल तो. ] तो पीछें नहीं मुदल बिसर जाय । फिरते नहीं लाज रंडी गधे गोते खाय ॥ २ ॥ जिन्हो खातिर इतना होता सो नहीं तुझे बेफाम [पं. बेकाम ] । उचा जोरो लिया तुंबा तुंबा बुरा काम ॥ ३ ॥ निकल जावे चिकल जोरो [पं. जोरा.] मुंढे दिलदारी। जबानीकी छोड दे बात फिर एक तारी ॥ ४ ॥ कहे तुका फिसल रुका मेरेको [पं. मेरेको तो. त. मेरेका.] दान देख । पकड धका गांडगुडघी मार चलाऊं आलेख ॥ ५॥
४४०. आवल नाम आल्ला बडा लेते भुल न जाये । इलाम त्याकालजमुपरताही तुंब बजाये ॥ १ ॥ आल्ला एक तुं नवी एक तुं ॥ ६६ ॥ काटतें सिर पावों हात नहीं जीव उराये । आगले देखे पिछले बुझे । आपें हजुर आयें ॥ २ ॥ सब सबरी नचाव म्याने खडा आपनी सात । हात पावों रखते जबाब नहीं आगली बात ॥ ३ ॥ सुनो भाई बजार नहीं। सब हि निरचे लाव। नन्हा बडा नहीं कोये एक ठोर मिलाव ॥ ४ ॥ एक तार नहीं प्यार । जीवतनकी आस । कहे तुका सो हि मुंढा राखलिये पायेनपास ॥ ५ ॥
डोई फोडा - अभंग १.
४४१. तम भज्याय ते बुरा जिकीर ते करे। सीर काटे ऊर कुटे ताहां सब डरे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ताहां एक तु ही ताहां एक तु ही ताहां एक तु ही रे बाबा हमें तुह्नों नहीं ॥ ६ ॥ दिदार देखो भुले नहीं किशे पछाने कोये । सचा नहीं पकडुं सके झुटा झुटे रोये ॥ २ ॥ किसे कहे मेरा किन्हे सात लिया भास नहीं मेलो मिले जीवना झुटा किया नास ॥ ३ ॥ सुनो भाई कैसा तो ही होय तैसा होय । बाट खाना आल्ला कहना एकबारां तो ही ॥ ४ ॥ भला लिया भेक मुंढे | आपना नफा देख कहे तुका सो ही संका। हाक आल्ला एक ॥ ५ ॥
मलंग - अभंग १.
४४२. नजर करे सो हि [पं. हा शब्द नाहीं.] जिंके बाबा दुरथी तमासा देख । लकडी फांसा लेकर बैठा आगले ठकण भेख ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काहे भुला एक देखत आंखो मार तडांगो बाजार ॥ ६ ॥ दमरी चमरी जो नर भुलां । सोत आघो हि लत खाये ॥ २ ॥ नहि बुलावत किसे बाबा आप हि मत जाये | कहे तुका उस असाके संग फिरफिर [पं. गोते.] गोदे खादे ॥ ३ ॥
दरवेस - अभंग १.
४४३. अल्ला करे सो होय बाबा करतारका सिरताज [पं. शिरताज. ] । गाउ बछरे तिस चलावे यारी बाघो न सात ॥ १ ॥ ख्याल मेरा साहेबका। बाबा हुवा करतार । व्हांटें आगे चढे पीठ । आपे हुवा असवार [दे. असुवार. त. असिवार.] ॥ २ ॥ जिकिर करो अल्लाकी बाबा सबल्यां अंदर भेस। कहे तुका जो नर बुझे सो हि भया दरवेस ॥ ३॥
वैद्यगोळी - अभंग १.
४४४. अल्ला देवे अल्ला दिलावे अल्ला दारु अल्ला खिलावे [दे. त. खलावे. ] | अल्ला वगर नही कोये अल्ला करे सो हि होये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मर्द होये वो खडा फीर नामर्दकुं नहीं धीर । आपने दिलकुं करना खुसी तीन दामकी क्या खुमासी ॥ ६५ ॥ सब रसोंका किया मार । भजनगोली एक हि सार । इमान [पं. क. इनाम. त. विमान.] तो सब ही सखा । थोडी तो भी लेकर ज्या ॥ २ ॥ जिन्हो पास नीत सोये। वो हि वसकर तिरोवे । सांतो पांचो मार चलावे [पं. लगावें. क. ललावे.] । उतार [त. तो.] सो पीछे खावे ॥ ३ ॥ सब ज्वानी निकल जावे। पीछे गधडा मी खावे | गांवढाळ सो क्या लेवे । हगवनि भरी नहि धोवे ॥ ४ ॥ मेरी दारु जिन्हें खाया । दिदार दरगां सो हि पाया । तल्हे मुंढी घाल जावे। बिंगारी सोवे क्या लेवे ॥ ५ ॥ बजारका बुझे भाव। वो हि पुसता आवे ठाव । फुकट बाटु कहे तुका । लेवे सोहि लें हिसखा [त. पं. लेवे सखा.] ॥ ६ ॥
गोंधळ - अभंग ३.
४४५. राजस सुंदर बाळा । पाहों आलिया सकळा वो। बिंबीं बिंबोनि ठेली माझी परब्रह्म वेल्हाळा वो । कोटि रविशशि [पं. कोटि रविशशिप्रभा लोपल्या सकळा बो.] माझी । परब्रह्म वेल्हाळा वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राजस विठाबाई । माझें ध्यान तुझे पायीं वो । त्यजुनिया [पं. चौघांसी.] चौघींसी । लावी आपुलिये सोई वो ॥ ६६ ॥ सकुमार साजिरी । कैसीं पाउलें गोजिरीं वो कंठीं तुळसीमाळा । उभी भीवरेच्या तिरीं वो दंत हिरया ज्योति । शंखचक्र मिरवे करीं वो ॥ २ ॥ निर्गुण निराकार । वेदां न कळे चि आकार वो । शेषादिक श्रमले । श्रुती न कळे तुझा पार वो | उभारोनि वाहे । भक्तां देत अभयकर वो ॥ ३ ॥ येउनि पंढरपुरा । अवतरली सारंगधरा वो । देखोनि भक्ति भाव । वोरसली अमृतधारा वो । देउनि प्रेमपान्हा । तुकया स्वामीनें किंकरा वो ॥ ४ ॥
४४६. सुदिन सुवेळ । तुझा मांडिला गोंधळ वो पंच प्राण दिवटे दोनी नेत्रांचे हिलाल वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पंढरपुरनिवासे । तुझे रंगीं [पं. रंगण.] नाचत असें वो । नवस पुरवीं माझा । मनिंची जाणोनियां इच्छा वो ॥ ६ ॥ मांडिला देव्हारा । तुझा त्रिभुवनामाझारी वो । चौक साधियेला । नाभिकळस ठेविला वरी वो ॥ २ ॥ बैसली देवता । पुढें वैष्णवाचें गाणें वो । उद्गारें गर्जती। कंठीं तुळसीचीं [पं. भूषण.] दर्शनें वो ॥ ३ ॥ स्वानंदाचे ताटीं । धूप दीप पंचारती वो । ओवाळिली माता । विठाबाई पंचभूतीं वो ॥ ४ ॥ तुझें तुज पावलें । माझा नवस रवीं आतां वो। तुका ह्मणे राखें । आपुलिया शरणागता वो ॥ ५ ॥
४४७. सुंदर मुख साजिरें । कुंडलें मनोहर गोमटीं वो । नागर नाग खोपा । केशर कस्तुरी मळवटीं वो | विशाळ व्यंकट नेत्र । वैजयंती तळपे कंठीं वो कास पीतांबराची चंदन सुगंध साजे उटी वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अतिबरवंटा बाळा । आली सुलक्षणीं [पं. सुलक्षणा. त. सुलक्षणी . ] गोंधळा वो। राजस तेजोराशी मिरवी शिरोमणी वेल्हाळा वो । कोटि रविशशिप्रभा लोपल्या सकळा वो। न कळे ब्रह्मादिकां । अनुपम्य इची लीळा ॥ ६५ ॥ वो सावळी सकुमार । गोरी भुजा शोभती चारी वो । सखोल वक्षस्थळ । सुढाळ पदक झळके वरी वो। कटीं क्षुद्र घंटिका । शब्द करिताती माधुरी वो। गर्जत चरणीं वाकी अभिनव संगीत नृत्य करी वो ॥ २ ॥ अष्टांगें [पं. अष्टांगी.] मंडित काय । वर्णावी रूपठेवणी वो । [पं. ही पंक्ती नाहीं.] शोधिप सुंदर रसावी ओतिली । सुगंध लावण्यखाणी वो । सर्वकळासंपन्न । मंजुळ बोले हास्यवदनीं वो । बहु रूपें नटली | आदिशक्ति नारायणी वो ॥ ३ ॥ घटस्थापना केली । पंढरपुरमहानगरीं वो अस्मानी मंडप दिला तिन्ही ताळांवरी वो । आरंभिला गोंधळ इनें । चंद्रभागेतिरीं वो । आली भक्तिकाजा । कृष्णाबाई योगेश्वरी वो ॥ ४ ॥ तेहतिस कोटि देव । [दे. क. त. चौंडा.] चामुंडा अष्ट कोटि भैरव वो । आरत्या कुरवंड्या । करिती पुष्पांचा वरुषाव वो। नारद तुंबर गायन । [पं. ब्रह्मानंदें.] ब्रह्मानंद करिती गंधर्व वो। वंदी चरणरज तेथें। तुकयाचा वंधव वो ॥ ५ ॥
४४८. शंख करिशी ज्याच्या नांवें । त्याचें तुज नाहीं ठावें । ऐक सांगतों एका भावें । सांपडे घरीं तें जीवउनि खावें । रे विठ्ठल ॥ १ ॥ टिळे माळा करंडी सोंग | धरुनि चाळविलें जग । पसरी हात नाहीं त्याग । दावी दगड पुजी [क. भगल. ] भग। रे विठ्ठल ॥ २ ॥ राख लावुनि अंग मळीं । वाये ठोके मी एक वळी । वासने हातीं बांधवी नळी । त्यासि येउनि गिळी । रे विठ्ठल ॥ ३ ॥ कोण तें राहडीचें सुख । वरते पाय हारतें मुख । करवी पीडा भोगवी दुःख । पडे नरकीं परी न पळे चि मूर्ख | रे विठ्ठल ॥ ४ ॥ सिकला फाक मारी हाका। रांडा पोरें मेळवी लोकां । विटंबी शरीर मागे रुका। केलें तें गेलें अवघें चि फुका । रे विठ्ठल ॥ ५ ॥ कळावें जनां मी एक बळी । उभा राहोनि मांडी फळी फोडोनि गुडघे कोंपर चोळी । आपला घात करोनि आपण चि तळमळे । रे विठ्ठल ॥ ६ ॥ फुकट खेळें ठकलीं वांयां । धरुनि सोंग बोडक्या डोया । शिवों नये ती अंतरी माया । संपादणीविण विटंबिली काया । रे विठ्ठल ॥ ७ ॥ धुळी माती कांहीं खेळों च नका । जवादी चंदन घ्यावा बुका । आपणा परिमळ आणिकां लोकां । मोलाची महिमा फजिती फुका । रे विठ्ठल ॥ ८ ॥ बहुत दुःखी जालियां खेळें । अंगीं बुद्धि नाहींत बळें । पाठीवरी तोबा तोंड काळें । रसना द्रवे उपस्थाच्या मुळें । रे विठ्ठल ॥ ९ ॥ काय सांगतो तें ऐका तुका । मोडा खेळ कांहीं अवगों च नका । चला जेवूं आधीं पोटीं लागल्या भुका । धाल्यावरी बरा टाकमटिका । रे विठ्ठल ॥ १० ॥
४४९. ऐक बाई तुज वो कांहीं [पं. सांगतों] सांगतें शकुन । निजलिया भुर होसी जागें ह्मणउन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मान्य माझें केलें सांगतें एका बोलें । न येतां हे भलें कळों कोणा लोकांसि ॥ ६५ ॥ सांगतें गुण जीवीची खुण ऐक माझी मात । बैस एका भावें माझे हातीं दें वो हात ॥ २ ॥ बरवा घरचार तुज सांपडला ठाव | फळ नाहीं पोटीं येथें दिसे खोटा भाव ॥ ३ ॥ आहे तुझे हातीं एका नवसाचें फळ । भावा करीं साह्य चहूं अठरांच्या बळें ॥ ४ ॥ करीं लागपाठ चित्त वित्त नको पाहों । अखई तो चुडा तुज भोगंईल ना हो ॥ ५ ॥ कुळींची हे मुळी तुझे लागलीसे देवी । पडिला विसर नेदी फळ नाहीं ठावी ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे नांद सुखें धरीं आठवण माझ्या ती [पं. येथील. ] कोणी त्यांचा राख बरा मान ॥ ७ ॥
कावडे - अभंग ५.
४५०. आहा [पं. या सुद्धां पुढील पांच अभंगांत “आहा आहारे भाई.” असा पाठ आहे. क. पांचही ठिकाणीं मुळीं नसतां नवीन “आहा” असा शब्द घातला आहे. त. दे. “आहारे भाई” असेंच सर्वत्र आहे. परंतु दे. ५१ व्या अभंगाच्या आरंभींमात्र “आहा आहारे भाई" असें आहे. ] रे भाई । प्रथम नमूं तो विनायक । ठेवुनि गुरुचरणीं मस्तक । वदेल प्रसादिक वाणी । हरिहरांचे पवाडे ॥ १ ॥ माझी ऐसी ब्रीदावळी । दासें दासत्वें आगळी । पान्हेरीनें मार्ग मळी । जीवन घ्या रे कापडि हो ॥ २ ॥ जें या सीतळाहुनि [पं. जें सीतळाहुनि सीतळ | पातळाहुनि पातळ । तें सेवा अहो भाग्याचे नो ॥] सीतळ । पातळाहुनि जें पातळ । प्रेमामृत रसाळ । तें हें सेवा अहो भाग्याचे ॥ ३ ॥ जिंकाल तरी जिंका रे अभिमान । दवडाल तरी दवडा लज्जा आणि मान । धराल ते धरा शंभूचे चरण । दावाल पण ऐसा दावा तो ॥ ४ ॥ काळा घेऊं नेदीं वाव | आला तो राखें घावडाव । शुद्ध सत्वीं राखोनि भाव । ह्मणा महादेव हरिहर वाणी गर्जों द्या ॥ ५ ॥ पराविया नारी माउली समान । परघनीं बाटों नेदीं मन । जीवित्व तें तृणासमान । स्वामिकाज जाण शूर ह्मणों तय ॥ ६ ॥ शक्ति वेचाविया परउपकारा । खोटें खोट्याचा पसारा । सत्य तें भवनदीचा तारा । आळस तो न करा येथें अहो सांगतों [दे. क. सांगेतों.] ॥ ७ ॥ व्रत करा एकादशी सोमवार । कथा पूजन हरिजागर । पुण्य तें असें गातां नाचतां बहु फार । पुन्हा बोलिला संसार नाहीं नाहीं सत्यत्वें ॥ ८ ॥ संग संतांचा करितां बरवा । उत्तमोत्तम कीर्तीचा ठेवा। पंथ तो सुपंथें चालावा । उगवा वासना लिगाड ॥ ९ ॥ तुका चालवितो कावडी । प्रवृत्ति निवृत्ति चोखडी । पुढती [पं. पुडती पुडती.] पुढती अधिक गोडी । भरुनि कळस [त. भजन कळस.] भजन आवडी केशवदास नटतसे ॥ १० ॥
४५१. आहा आहा रे भाई । हें अन्नदानाचें सत्र । पव्हे घातली सर्वत्र । पंथीं अवघे पंथ मात्र इच्छाभोजनाचें आर्त पुरवावया ॥ १ ॥ यावें तेणें घ्यावें । न सरेसें केलें सदाशिवें । पात्र शुद्ध पाहिजे बरवें । मंगळभावें सकळ [पं. हरिह्मणा रे हरिह्मणा.] हरि ह्मणा रे ॥ २ ॥ नव्हे हें कांहीं मोकळें । [ पं. साक्ष. ] साक्षी चौघांचिया वेगळें । नेदी नाचों मताचिया बळें । [पं. आनु आणोरणीया.] अणु अणोरणीया आगळें । महदि महदा साक्षित्वें हरि ह्मणा रे ॥ ३ ॥ हे हरिनामाची आंबिली । जगा पोटभरी केली । विश्रांति कल्पतरूची साउली । सकळां वर्णां सेवितां भली । ह्मणा हर हर महादेव ॥ ४ ॥ तुका हरिदास तराळ । अवघे हाकारी सकळ । या रे वंदूं शिखरातळ । चैत्रमास पर्वकाळ महादेवदर्शनें ॥ ५ ॥
४५२. आहा रे भाई । नमो उदासीन जाले देहभावा । आळविती देवा तया नमो ॥ १ ॥ नमो तीर्थपंथें चालती तयांसी । येती त्यांसी बोळविती [पं. येती बोळवीत तयासि नमो.] त्यां नमो ॥ २ ॥ नमो तयां संतवचनीं विश्वास । नमो भावें दास्य गुरुचें त्यां ॥ ३ ॥ नमो तया मातापित्यांचें पाळण । नमो त्या वचन सत्य वदे ॥ ४ ॥ नमो तया जाणे आणिकाचें सुखदुःख । राखे [पं. तहान. ] तान भुक तया नमो ॥ ५ ॥ परोपकारी नमो पुण्यवंता । नमो त्या [पं. दमी.] दमित्या इंद्रियांसि ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे नमो हरिचिया दासा । तेथें सर्व इच्छा पुरलीसे ॥ ७ ॥
४५३. आहा रे भाई । तयावरी माझी ब्रीदावळी । भ्रष्ट ये कळी क्रियाहीन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ थुंका थुंका रे त्याच्या तोंडावरी । वाणिली ते थोरी दवडा वांयां बाहेरी ॥ ६९ ॥ बाइलेचा दास पित्रांस उदास । भीक भिकाऱ्यास नये दारा ॥ २ ॥ विद्याबळें वाद [पं. क. करुनियां.] सांगोनियां छळी । आणिकांसि फळी मांडोनियां ॥ ३ ॥ गांविंचिया देवा नाहीं दंडवत । ब्राह्मण अतीत घडे चि ना ॥ ४ ॥ [पं. क. सर्व काळ करी संताचिया निंदा.] सदा सर्वकाळ करितो चि निंदा । स्वप्नीं ही गोविंदा आठवीना ५ ॥ खासेमध्यें धन पोटासि बंधन । नेणें ऐसा दानधर्म कांहीं ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे नटे दावुनियां सोंग। लवों नेदी अंग भक्तिभावें ॥ ७ ॥
४५४. आहा रे भाई | गंगा नव्हे जळ । वृक्ष नव्हे वड पिंपळ । तुळसी रुद्राक्ष नव्हे माळ । श्रेष्ठ तनु देवाचिया ॥ १ ॥ समुद्र नदी नव्हे पैं गा । पाषाण ह्मणों नये लिंगा । संत नव्हती जगा । मानसा त्या सारिखे ॥ २ ॥ काठी ह्मणों नये वेतु | अन्न ह्मणों नये सांतु । राम राम हे मातु । नये ह्मणों शब्द हे ॥ ३ ॥ चंद्र सूर्य नव्हती तारांगणें । मेरु तो [पं. हा शब्द नाहीं.] नव्हे पर्वता समान । शेष [पं. वासुगी.] वासुकी नव्हे सर्प जापा । विखाराच्या सारिखे ॥ ४ ॥ गरुड नव्हे पाखरूं । ढोर नव्हे नंदिकेश्वरू । झाड नव्हे कल्पतरू । कामधेनु गाय न ह्मणावी ५ ॥ कूर्म नव्हे कासव | डुकर नव्हे वराह । ब्रह्मा नव्हे जीव । स्त्री नव्हे लक्ष्मी ॥ ६ ॥ गवाक्ष नव्हे हाड । पाटाव नव्हे कापड । परीस नव्हे दगड | सगुण ते ईश्वरीचे ॥ ७ ॥ सोनें नव्हे धातु | मीठ नव्हे रेतु । नाहीं नाहीं चर्मांतु । कृष्णाजिन व्याघ्रांबर ॥ ८ ॥ मुक्ताफळें नव्हेति गारा । खड्याऐसा नव्हे हिरा । जीव नव्हे सोइरा । बोळवीजे स्वइच्छेनें ॥ ९ ॥ गांव नव्हे द्वारावती । रणसोड नव्हे मूर्ति । तीर्थ नव्हे गोमती । मोक्ष घडे दर्शनें ॥ १० ॥ कृष्ण नव्हे भोगी । शंकर नव्हे जोगी । तुका पांडुरंगीं। हा प्रसाद लाधला ॥ ११ ॥
सौऱ्या - अभंग ११.
४५५. वेसन गेलें निष्काम जालें नर नव्हे नारी । आपल्या तुटी पारख्या भेटी सौरियांचे फेरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्याचा वेध लागला छंद हरि गोविंद वेळोवेळां । आपुलेमागें हासत रागें सावलें घालिती गळां ॥ ६५ ॥ जन वेषा भीतें तोंडा आमुच्या भांडपणा । कर कहीं भीमा तटीं पंढरीचा राणा ॥ २ ॥ वेगळ्या याति पडिलों खंतीं अवघ्या एका भावें । टाकियेली चाड देहभाव जीवें शिवें ॥ ३ ॥ सकळांमधीं आगळी बुद्धि तिची करूं सेवा । [पं. क. वायें.] वाय तुंबामूढासवें भक्ती नाचों भावा ॥ ४ ॥ ह्मणे तुका टाक रुका नाचों निर्लज्जा । बहु जालें सुख [पं. कार्मे चुकले.] काम चुकलों या काजा ॥ ५ ॥
४५६. आणिकां उपदेशुं नेणें नाचों आपण | मुंढा [पं. मुढा. क. मुढां.] वांयां मारगेली वांयां हांसे जन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसा नव्हे चाळा आवरीं मन डोळा । पुढिलांच्या कळा कवतुक जाणोनी ॥ ६६ ॥ बाहिरल्या वेषें आंत जसें तसें । झाकलें तों बरें पोट भरे तेणें मिसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केला तरी करीं शुद्ध भाव । नाहीं तरी जासी वांयां हा ना तोसा ठाव ॥ ३ ॥
४५७. टाक रुका चाल रांडे कां गे केली गोवी । पुसोनियां आलें ठाव ह्मणोनि देतें सिवी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां येणें छंदें नाचों विनादें । नाहीं या गोविंदें माझें मजसी केलें ॥ ६ ॥ कोरडे ते बोल कांगे वेचितेसी वांयां । वर्तें करूनि दावीं तुझ्या मुळींचिया ठाया ॥ २ ॥ याजसाठीं म्या डौर धरियेला हातीं । तुका ह्मणे तुह्मा गाठीं सोडायाची खंती ॥ ३ ॥
४५८. मोकळी गुंते रिती कुंथे नाहीं भार दावें । धेडवाडा बैसली खोडा घेतली आपुल्या भावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐका बाई लाज [पं. कांहीं.] नाहीं आणिकां त्या गरतीची समाधानीं उंच स्थानीं [पं. सेवा जाणे.] जाणे सेवा पतीची ॥ ६६ ॥ न बोलतां करी चिंता न मारितां पळे । दादला सेज नावडे निजे जगझोडीचे चाळे ॥ २ ॥ देखत आंध बहिर कानीं बोल बोलतां मुकें । तुका ह्मणे पतन सोयरीं ऐसीं जालीं एकें ॥ ३ ॥
४५९. सातें चला काजळ घाला तेल फणी करा । दिवाणदारीं बैसले पारीं नाचों फेर धरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ या साहेबाचें जालें देणें वेळोवेळां न लगे येणें । आतां हाटीं काशासाठीं हिंडों पाटी दुकानें ॥ ५ ॥ अवघ्या जणी मुंढा धणी नाचों एकें घाईं। सरसावलें सुख कैसा चाळा एके ठायीं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वोळगों एका तोड चिंता माया । देऊं उद्गार आतां जाऊं मुळींचिया ठाया ॥ ३ ॥
४६०. सौरी सुर जालें दुर डौर घेतला हातीं । माया मोह सांडवलें तीही लोकीं जालें सरती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चाल विठाबाई अवघी पांज [पं. पांच.] देईं । न धरीं गुज कांहीं वाळवंटीं सांपडतां ॥ ६ ॥ हिंडोनि चौऱ्याशी घरें आलें तुझ्या दारा एक्या रुक्यासाठीं आंचवलें संसारा ॥ २ ॥ लाज मेली शंका गेली नाचों महाद्वारीं । भ्रांति सावलें फिटोनि गेलें आतां कैची उरी ॥ ३ ॥ जालें भांडी जगा सांडी नाहीं भीड चाड । घालीन चरणीं मिठी पुरविन जीविंचें तें कोड ॥ ४ ॥ तुका म्हणे रुका करी संसारतुटी । आतां तुह्मां आह्मां कैसी जाली जीवे साटीं ॥ ५ ॥
४६१. सम सपाट वेसनकाट निःसंग जालें सौरी । कुडपीयेला देश आतां येऊं नेदीं दुसरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गाऊं रघुरामा हें चि उरलें आह्मां । नाहीं जीवतमा वित्तगोतासहीत ॥ ६५ ॥ ठाव जाला रिता झाकुनि काय आतां । कोणासवें लाज कोण दुजा पाहता ॥ २ ॥ सौरीयांचा संग आह्मां दुरावलें जग । भिन्न जालें सुख भाव पालटला रंग ॥ ३ ॥ लाज भय झणी नाहीं तजियेलीं दोन्ही फिराविला वेष नव्हों कोणाचीं च कोणी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे हा आह्मां वेष दिला जेणें । जनाप्रचित [पं जनाप्रति सवें.] सवें असों एकपणें ॥ ५ ॥
४६२. नव्हे नरनारी संवसारीं अंतरलों। निर्लज्ज निष्काम जना वेगळे चि [त. जालों] ठेलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ने चाल रघुरामा ने आपुल्या गांवा । तुजविण आह्मां कोण सोयरा सांगाती ॥ ६५ ॥ जनवाद लोकनिंद्य पिशुनाचे चेरे । [पं. साऊं.] साहूं तुजसाठीं अंतरलीं सहोदरें ॥ २ ॥ बहुता पाठीं निरोप हाटीं पाठविला तुज । तुका ह्मणे आतां सांडुनि लौकिक लाज ॥ ३ ॥
४६३. नीट पाट करूनि थाट । दावीतसे तोरा । आपणाकडे पाहो कोणी । निघाली बाजारा ॥ १॥ ॥ ध्रु. ॥ ते सौरी नव्हे निकी । भक्तीविण फिकी ॥ ६५ ॥ चांग भांग करूनि सोंग। दावी माळा मुदी । रुक्याची आस धरूनि । हालवी ती फुदी ॥ २ ॥ थोरे घरीं करी फेरी । तेथें नाचे बरी । जेथें निघे रुका। तेथें हालवी टिरी ॥ ३ ॥ आंत मांग बाहेर चांग। सौरी ती नव्हे तेग । तुका दास नटतसे । न करी त्याचा संग ॥ ४ ॥
४६४. चाल माझ्या राघो । डोंगरीं दिवा लागो ॥ ५ ॥ घर केलें दार केलें । घरीं नाहीं वरो। सेजारणी पापिणीचीं पांच पोरें मरो ॥ १ ॥ घरीं पांच पोरें । तीं मजहुनि आहेत थोरें। पांचांच्या बळें । खादलीं बावन केळें ॥ २ ॥ घर केलें दार केलें । दुकान केला मोटा पाटाची राणी धांगडधिंगा तिचा मोटा ॥ ३ ॥ दुकान केला मोटा । तर पदरीं रुका खोटा । हिजडा ह्मणसी जोगी । तर सोळा सहस्त्र भोगी । तुका ह्मणे वेगीं । तर हरि ह्मणा जगीं ॥ ४ ॥
४६५. जन्मा आलिया गेलिया परी । भक्ति नाहीं केली । माझें माझें ह्मणोनियां । गुंतागुंतों मेलीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथें कांहीं नाहीं | लव गुरूच्या पायीं । चाल रांडे टाकीं रुका। नको करूं बोल । गुरुविण मार्ग नाहीं । करिसी तें फोल ॥ २ ॥ खाउनी जेउनि लेउनि नेसुनि । ह्मणती आह्मी बऱ्या। साधु संत घरा आल्या होती पाठमोऱ्या ॥ ३ ॥ वाचोनि पढोनि जाले शाहणे । ह्मणती आह्मी संत । परनारी देखोनि त्यांचें । चंचळ जालें चित्त ॥ ४ ॥ टिळा टोपी घालुनि माळा | ह्मणती आह्मी साधु । दयाधर्म चित्तीं नाहीं । ते जाणावे भोंदु ॥ ५ ॥ कलियुगीं घरोघरीं । संत जाले फार । वीतिभरी पोटासाठीं । हिंडती दारोदार ॥ ६ ॥ संत ह्मणती केली निंदा । निंदा नव्हे भाई । तुका असे अनन्यें भावें शरण संतां पायीं ॥ ७ ॥
वाघा - अभंग १.
४६६. अनंत जुगाचा देव्हारा । निजबोधांचा घुमारा । अवचिता भरला वारा या मल्लारी देवाचा ॥ १ ॥ शुद्धसत्त्वाचा कवडा मोठा । बोधबिरडें बांधला गांठा । गळां वैराग्याचा पट्टा । वाटा दावूं या भक्तीच्या ॥ २ ॥ हृदय कोटंबा सांगातें | घोळ वाजवूं अनुहातें । ज्ञानभंडाराचें पोतें । रितें नव्हे कल्पांतीं ॥ ३ ॥ लक्ष चौऱ्याशीं घरें चारी । या जन्माची केली वारी । प्रसन्न जाला देव मल्लारी । सोहंभावीं राहिलों ॥ ४ ॥ या देवाचें भरतां वारें | अंगीं प्रेमाचें फेंपरें। गुरुगुरु करी वेडे चारें। पाहा [पं. तुका भुकविला. क. तुका भुंकविलें.] तुकें भुंकविलें ॥ ५ ॥
लळित - अभंग ११.
४६७. आजी दिवस जाला । धन्य सोनियाचा भला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जालें संताचे पंगती । बरवें भोजन निगुती ॥ ६५ ॥ रामकृष्णनामें । बरवीं मोहियेलीं प्रेमें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आला | चवी रसाळ हा काला ॥ ३ ॥
४६८. तुह्मी [पं. तरी वो.] तरी सांगा कांहीं । आह्मांविशीं रखुमाबाई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कांहीं उरलें तें ठायीं । वेगीं पाठवुनी देईं ॥ ६५ ॥ टोकत बैसलों देखा । इच्छीतसें ग्रासा एका ॥ २ ॥ प्रेम देउनि बहुडा जाला । तुका ह्मणे विठ्ठल बोला ॥ ३॥
४६९. वाट पाहें बाहे निडळीं ठेवुनियां हात । पंढरीचे वाटे दृष्टि लागलें चित्त ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कईं येतां देखें माझा मायबाप । घटिका बोटें दिवस लेखीं धरूनिया माप ॥ ६६ ॥ डावा डोळा लवे उजवी स्फुरते बाहे । मन उताविळ भाव सांडुनियां देहे ॥ २ ॥ सुखसेजे गोडचित्तीं न लगे आणीक । नाठवे घर दार [पं. ताहान हारपली.] तान पळाली भूक ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे धन्य दिवस ऐसा तो कोण पंढरीचे वाटे येतां मूळ देखेन ॥ ४ ॥
४७०. तुझें दास्य करूं आणिका मागों खावया । घिग् [पं. धन्य जिणें जालें.] जालें जिणें माझें पंढरीराया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय गा विठोबा [पं. तुज आतां.] तुज ह्मणावें । थोराच्या [पं. शुभांशुभ गोड तुह्मां थोरांच्या दैवें.] दैवें गोड शुभअशुभ ॥ ६५ ॥ संसाराचा धाक निरंतर आह्मांसी । मरण भलें परि काय अवकळा तैसी [पं. ऐसी ] ॥ २ ॥ तुझे शरणागत शरण जाऊं आणिकांसी । [पं. तुका ह्मणे लाज हे कां कवणा नेणसी.] तुका ह्मणे कवणा लाज हें कां नेणसी ॥ ३॥
४७१. पुरविली आळी । जे जे केली ते ते काळीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माय तरी ऐसी सांगा | कृपाळुवा पांडुरंगा ॥ ६६ ॥ घेतलें नुतरी उचलोनि कडियेवरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घांस । मुखीं घाली ब्रह्मरस ॥ ३॥
४७२. कथेची सामग्री [पं. त. सामोग्री. दे. सामुग्री.] । देह अवसानावरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नको जाऊं देऊं भंगा । गात्रें माझीं पांडुरंगा ॥ ६६ ॥ आयुष्य करीं उणें । परी मज आवडो कीर्तन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हाणी | या वेगळी मना [पं. न आणी.] नाणीं ॥ ३ ॥
४७३. गळित जाली काया । हें चि लळित पंढरिराया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आलें अवसानापासीं । रूप राहिलें मानसीं ॥ ६६ ॥ वाइला कळस । तेथें स्थिरावला रस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गोड जालें । नारायणीं पोट धालें ॥ ३ ॥
४७४. रत्नजडित सिंहासन | वरी बैसले आपण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कुंचे ढळती दोहीं बाहीं । जवळी [पं. राही रखुमाई.] रखुमाई राही ॥ ६६ ॥ नाना उपचारीं । सिद्धि वोळगती कामारी ॥ २ ॥ हातीं घेऊनि पादुका । उभा बंदिजन तुका ॥ ३ ॥
४७५. हिरा शोभला कोंदणीं । जडित माणिकांची खाणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसा दिसे नारायण । मुख सुखाचें मंडण ॥ ६ ॥ कोटि चंद्रलीळा [पं. चंदकळा.] पूर्णिमेच्या पूर्णकळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दृष्टि धाये । परतोनि माघारी ते न ये ॥ ३ ॥
४७६. पतित पतित । परी मी त्रिवाचा पतित ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ परी तूं आपुलिया सत्ता । मज करावें रा ॥ ४५ ॥ नाहीं चित्तशुद्धि | स्थिर पायांपाशीं बुद्धि ॥ २ ॥ अपराधाचा केलों । तुका ह्मणे किती बोलों ॥ ३ ॥
४७७. उभारिला हात । जगीं जाणविली मात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ देव बैसले सिंहासनीं । आल्या याचका होय [पं. पुरि.] धनी ॥ ६ ॥ एकाच्या कैवाडें । उगवे बहुतांचें कोडें ॥ २ ॥ दोहीं ठायीं तुका । नाहीं पडों देत चुका ॥ ३ ॥
आशीर्वाद - अभंग ५.
४७८. जीवेंसाटीं यत्नभाव । त्याची नाव बळकट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पैल तीरा जातां कांहीं । संदेह नाहीं भवनदी ॥ ६६ ॥ विश्वासाची धन्य जाती । तेथें वस्ती देवाची ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भोळियांचा देव साचा अंकित ॥३॥
४७९. आशीर्वाद तया जाती । आवडी चित्तीं देवाची ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कल्याण [ दे. त. ती असो.] तें असे क्षेम । वाढे प्रेम आगळें ॥ ६६ ॥ भक्तिभाग्यगांठी धन । त्या नमन जीवासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हरिचे दास । तेथें आस सकळ ॥ ३ ॥
४८०. तया साठीं वे वाणी । अइकों कानीं वारता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ क्षेम माझे हरिजन । समाधान पुसतां त्यां ॥ ५ ॥ परत्रींचे [पं. ते.] जे सांगाती । त्यांची याती न विचारीं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे धैर्यवंतें । निर्मळचित्तें सरवीं [पं. तीं एक. ] तीं ॥ ३ ॥
४८१. अभय उत्तर संतीं केलें दान । जालें समाधान चित्त तेणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां प्रेमरसें न घडे खंडण | द्यावें कृपादान नारायणा ॥ ६६ ॥ आलें जें उचित देहविभागासी । तेणें पायांपासीं उभीं असों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करी पूजन वैखरी । बोबडा उत्तरीं गातों गीत ॥ ३ ॥
४८२. असो मंत्रहीन क्रिया । [दे. त. नको.] नका चर्या विचारूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सेवेमधीं जमा धरा । कृपा करा शेवटीं ॥ ४६ ॥ विचारूनि ठाया ठाव । येथें भाव राहिला ॥ २ ॥ आतां तुकयापाशीं हेवा । नाहीं देवा तांतडी ॥ ३ ॥
४८३. ऐकें [पं. वचन ऐका.] वचन कमळापती । मज रंकाची विनंती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कर जोडितों कथाकाळीं । आपण असावें जवळी ॥ ६५ ॥ घेई [घेईं घेईं माझी भाक । जरी कांहीं मागेन आणिक ॥] ऐसी भाक । मागेन जर कांहीं आणिक ॥२॥ तुकयाबंधु ह्मणे देवा । शब्द इतुका [पं. इतुका चि. ] राखावा ॥ ३ ॥
४८४. आली लळिताची वेळ असा सावध सकळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लाहो करा वेगीं स्मरा । टाळी [त. पं. वाहोनि.] वाउनि विश्वंभरा ॥ ६६ ॥ जालिया अवसान न संपडती चरण ॥ २ ॥ तुकयाबंधु ह्मणे थोडे [दे. त. क. थोडें.] । अवधि उरली आहे पुढें ॥ ३ ॥
४८५. नेणें गाऊं कांहीं धड बोलतां वचन । कायावाचामनेंसहित आलों शरण ॥ १ ॥ ॥ध्रु.॥ क अंगीकार नको मोकलूं हरी । पतितपावन ब्रिदें करावीं खरीं ॥ ६६ ॥ नेणें भक्तिभाव तुझा ह्मणवितों दास । जरि देसी अंतर तरि लज्जा कोणास ॥ २ ॥ ह्मणे तुकयाबंधु तुझे धरियेले पाये । आतां कोण दुजा ऐसा आह्मांसी आहे ॥ ३ ॥
४८६. तूं च मायबाप बंधु सखा आमचा वित्त गोत जीवलग जीवाचा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आणीक प्रमाण नाहीं दुसरें आतां । योगक्षेमभार तुझे घातला माथां ॥ ६ ॥ तूं च क्रियाकर्म धर्म देव तूं कुळ । तूं च तप तीर्थ व्रत गुरू सकळ ॥ २ ॥ ह्मणे तुकयाबंधु करिता कार्यता देवा । तूं च भाव भक्ति पूजा पुनस्कार [पं. छा. पुरस्कार अवघा ] आघवा ॥ ३ ॥
४८७. करुनि उचित । प्रेम घालीं हृदयांत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आलों दान मागायास । थोरी करूनियां आस ॥ ६६ ॥ चिंतन समयीं । सेवा आपुली च देईं ॥ २ ॥ तुकयाबंधु ह्मणे भावा । मज निरवावें देवा ॥ ३ ॥
४८८. गाऊं वाऊं टाळी रंगीं नाचों उदास । सांडोनि भय लज्जा शंका आस निरास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बळियाचा बळी तो कैवारी आमुचा । भुक्तिमुक्तिदाता सकळां ही सिद्धींचा ॥ ६ ॥ मारूं शब्दशस्त्रबाण निःशंक अनिवार | कंटकाचा [क. कंटकांचा.] चुर शिर [पं. फोडूं काळाचें शिर.] फोडूं काळाचें ॥ २ ॥ ह्मणे तुकयाबंधु नाहीं जीवाची चाड । आपुलिया तेथें काय आणिकांची भीड ॥ ३ ॥
४८९. सांडूनि वैकुंठ । उभा विटेवरी नीट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आला आला रे जगजेठी । भक्ता पुंडलिकाचे भेटी ॥ ४६ ॥ पैल चंद्रभागे तिरीं । कट धरूनियां करीं ॥ २ ॥ तुकयाबंधु ह्मणे अंबर । गजर होतो जयजयकार ॥३॥
४९०. कृपाळु भक्तांचा । ऐसा पतिं गोपिकांचा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उभा न पाचारितां दारीं । न [दे. क. त. संगतां.] सांगतां काम करी ॥ ६५ ॥ भाव देखोनि निर्मळ । रजां वोडवी कपाळ ॥ २ ॥ तुकयाबंधु ह्मणे न [पं. हा शब्द नाहीं.] भजा । कां रे ऐसा भोळा राजा ॥ ३ ॥
४९१. केला अंगीकार पंढरीच्या देवें । आतां काय करिती [पं. करितील.] काळ मशक मानवें ॥ १ ॥ ॥ध्रु. ॥ घातलीं बाहेर तीं भय होतें [पं. ज्याच्यानें] ज्यानें । बैसला आपण तेथें घालुनियां ठाणें ॥ ४६ ॥ लागों नेदी वारा दुजियाचा अंगासी । हा पुरता निर्धार कळों आला आह्मांसी ॥ २ ॥ ह्मणे तुकयाबंधु न लगे करावी चिंता । कोणेविशीं आतां बैसलों हस्तीवरी माथां ॥ ३ ॥
४९२. अगोचरी बोलिलों आज्ञेविण आगळें । परी तें आतां [पं न संडावें कृपाळु राउळें.] न संडावें राउळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाईल रोकडा बोल न पुसती आह्मां । तुझा तुझें ह्मणविलें पाहा पुरुषोत्तमा ॥ ६ ॥ न व्हावा न वजावा न कळतां अन्याय । न धरावें तें मनीं भलता करा उपाय ॥ २ ॥ [पं. तुकयाबंधु ह्मणे.] ह्मणे तुकयाबंधु हीन मी ह्मणोनि लाजसी । वारा लागों पाहातोहे उंच्या झाडासी ॥ ३ ॥
४९३. जाली पाकसिद्धि वाट पाहे रखुमाई । उदक तापलें डेरां [पं. डेरा चीकसा मर्दुद्या पायीं. दे. मर्दुनि अई. त. मर्दुनि आई.] चीकसा मर्दुनि पाईं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उठा पांडुरंगा उशीर जाला भोजनीं । उभ्या आंचवणा गोपी कळस घेउनी ॥ ४९ ॥ अवघ्या सावचित्त सेवेलागीं सकळा । उद्धव अक्रूर आले पाचारूं मुळा ॥ २ ॥ सावरिली सेज सुमनयाति सुगंधा । रत्नदीप ताटीं वाळा विडिया विनोदा ॥ ३ ॥ तुंका विनंती करी पाहे पंढरीराणा । असा सावचित्त सांगे सकळा जना ॥ ४॥
४९४. उठा सकळ जन उठिले नारायण । आनंदले मुनिजन तिन्ही लोक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करा जयजयकार वाद्यांचा गजर । मृदंग विणे अपार टाळ घोळ ॥ ६६ ॥ जोडोनि [त. पं. जोडुनियां कर. ] दोन्ही कर मुख पाहा सादर । पायावरी शिर ठेवूनियां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय [त. पं. क. पडियंतें. ] पढियंतें तें मागा । आपुला सांगा सुख दुःख [पं. दुःख सकळ.] ॥ ३ ॥
४९५. करूनी विनवणी [पं. चरणीं.] पायीं ठेवीं माथा । परिसावी विनवणी [पं. विनंती.] माझी पंढरीनाथा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अखंडित [पं असावें ऐसें.] असावेंसें वाटतें पायीं । साहोनि संकोच ठाव थोडासा देईं ॥ ४५ ॥ असो नसो भाव आलों तुझिया ठाया । पाहें कृपादृष्टी मज पंढरीराया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मीं तुझीं वेडीं वांकडीं । ना भवपाश हातें आपुल्या तोडीं ॥ ३ ॥
४९६. घडिया घालुनि तळीं चालती वनमाळी । [पं. उठती.] उमटती कोमळीं कुंकुमाचीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वंदा चरणरज अवघे सकळ जन । तारियेले पाषाण उदकीं जेणें ॥ ४५ ॥ पैस धरुनी चला ठाकत ठायीं ठायीं । मौन्य धरुनी कांहीं [पं. न.] नो बोलावें ॥ २ ॥ तुका अवसरु जाणवितो पुढें । उघडलीं महाल मंदिरें [पं. मंदिर.] कवाडें ॥ ३ ॥
४९७. भीतरी गेले हरी राहा क्षणभरी । होईल फळ धीर करावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न करीं त्वरा ऐकें मात | क्षण एक निवांत बैसावें ॥ ६५ ॥ [पं. बैसोनी.] करूनी मर्दन सारिलें पाणी । न्हाले देव अंग पुसी भवानी ॥ २ ॥ नेसला सोनसळा विनवी रखुमाई । वाढिलें आतां ठायीं चलावें जी ॥ ३ ॥ करुनियां भोजन घेतलें आंचवण । आनंदें नारायण पहुडले ॥ ४ ॥ तुका मात जाणवी आतां । सकळां बहुतां होती [पं. होती चित्तीं. ] ची ॥ ५ ॥
४९८. द्या जी आह्मां कांहीं सांगा जी रखुमाई । शेष [पं. शेष उरलें ते ठायीं सनकादिका.] उरलें ठायीं सनकादिकांचें ॥ १ ॥ टोकत बाहेरी बैसलों आशा । पुराया ग्रासा एकमेकां ॥ ६६ ॥ येथवरी आलों तुझिया नांवें । आस करुनी आह्मी दातारा ॥ २ ॥ प्रेम देउनियां बहुडा आतां दिला [पं. जाला.] । [पं. तुका ह्मणे विठ्ठल बोला.] तुके ह्मणे आतां विठ्ठल बोला ॥ ३ ॥
४९९. बहुडविले जन मन जालें निश्चळ । चुकवूनी कोल्हाळ आला तुका ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पर्यंकीं निद्रा करावें शयन । रखुमाई आपण समवेत ॥ ६५ ॥ घेउनियां आलों हातीं टाळ वीणा । सेवेसि चरणा स्वामीचिया ॥ २२॥ तुका ह्मणे आतां परिसावीं सादरें [पं. सादर. ] । बोबडीं उत्तरें पांडुरंगा ॥ ३ ॥
५००. नाच गाणें माझा जवळील ठाव । निरोपीन भाव होईल तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मां निद्रा मज आज्ञा ते स्वभावें । उतरूनि जीवें जाईन [त. निंबलोण.] लोण ॥ ६६ ॥ एकाएकीं बहु करीन सुस्वरें । मधुर उत्तरें आवडीनें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तूं जगदानी उदार । फेडशील भार एका [पं. क. एक वेळे.] वेळा ॥३ ॥