विटूदांडू - अभंग १.
३०१. माझें ह्मणतां याला कां [पं. कांहीं.] रे नाहीं लाज । कन्या पुत्र भाज धन वित्त ॥ १ ॥ कोणी सोडवी ना काळाचे हातींचें । एकाविणें साचें नारायणा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे किती सांगावें चांडाळा | नेणे जीवकळा [पं. जीवनकळा. ] कोण्या जीतो ॥ ३ ॥
३०२. आंधळ्यासि जन अवघे चि आंधळे । आपणासि डोळे दृष्टी नाहीं ॥ १ ॥ रोग्या विषतुल्य लागे हैं। मिष्टान्न । तोंडासि कारण चवी नाहीं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शुद्ध नाहीं जो आपण । तया त्रिभुवन [पं. सर्व.] अवघें खोटें ॥ ३ ॥
३०३. छळी विष्णुदासा कोणी । त्याची अमंगळ वाणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येऊं न द्यावा समोर । अभागी तो दुराचार ॥ ६६ ॥ नावडे हरिकथा । त्याची व्यभिचारीण माता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे याति । भ्रष्ट तयाची [पं. हो का तयाची भलती.] ते मति ॥ ३ ॥
३०४. बोलविसी तैसें आणीं अनुभवा । नाहीं तरी देवा विटंबना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मिठेंविण काय करावें मिष्टान्न [पं. पक्वान्न.] । शव जीवेंविण शृंगारिलें ॥ ६६ ॥ संपादर्णाविण विटंबिलें सोंग । गुणेंविण चांग रूप हीन ॥ २ ॥ कन्यापुत्रेंविण मंगळदायकें । वेचिलें हें फिकें द्रव्य तरी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तैसी होते मज परी । न देखे अंतरीं प्रेमभाव ॥ ४ ॥
३०५. अंगीं ज्वर तया नावडे साकर जन तो इतर गोडी जाणे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एकाचिये तोंडीं पडिली ते माती । अवघे ते खाती पोटभरी ॥ ४५ ॥ चारितां बळें येत असे दांतीं । मागोनियां घेती भाग्यवंत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नसे संचित हैं बरें । तयासि दुसरें काय करी ॥ ३ ॥
३०६. धिग जीणें तो बाईले आधीन । परलोक मान नाहीं दोन्ही ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ धिग जीणें ज्याचें लोभावरी मन । अतीतपूजन घडे चि ना ॥ ६६ ॥ धिग जीणें आळस निद्रा जया फार अमित आहार अघोरिया ॥ २ ॥ धिग जीणें नाहीं विवेक वैराग्य । झुरे मानालागीं साधुपणा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे धिग ऐसे जाले लोक । निंदक वादक नरका जाती ॥ ४ ॥
३०७. अरे हें देह व्यर्थ जावें । ऐसें जरी तुज व्हावें द्यूतकर्म मनोभावें । सारीपाट खेळावा ॥ १ ॥ ॥ध्रु. ॥ मग कैचें हरिचें नाम । निजेलिया जागा राम । जन्मोजन्मींचा अधम । दुःख थोर साधिलें ॥ ४५ ॥ विषयसुखाचा लंपट । दासीगमनीं अतिधीट । तया तेचि वाट । अधोगती जावया ॥ २ ॥ अणीक एक कोड । नरका जावयाची चाड । तरी संतनिंदा गोड । करीं कवतुकें सदा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे ऐसें । मना लावी राम पिसें । नाहीं तरी आलिया सायासें। फुकट जासी ठकोनी ॥ ४ ॥
३०८. अवघें ब्रह्मरूप रिता नाहीं ठाव । प्रतिमा तो देव कैसा नव्हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहीं भाव तया सांगावें तें किती । आपुलाल्या मतीं पाषांडिया ॥ ६५ ॥ जया भावें संत बोलिले वचन । नाहीं अनुमोदन शाब्दिकांसि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संतीं भाव केला बळी न कळतां खळीं दूषिला [पं. दूषिलें देवां.] देव ॥३ ॥
३०९. एक तटस्थ मानसीं एक सहज चि आळसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दोन्ही दिसती सारिखीं। वर्म जाणे तो पारखी ॥ ६५ ॥ एक ध्यानीं करिती जप एक बैसुनि घेती झोप ॥ २ ॥ एकां सर्वस्वाचा त्याग । एकां पोटासाठीं जोग ॥ ३ ॥ एकां भक्ति पोटासाठीं । एकां देवासवें गांठी ॥ ४ ॥ वर्म पोटीं एका । फळें दोन हाणे तुका ॥ ५ ॥
३१०. काय कळे बाळा । बाप सदैव दुबळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आहे नाहीं हें न कळे । हातीं काय कोण्या वेळे ॥ ६६ ॥ देखिलें तें दृष्टी मागे घालूनियां मिठी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भावें । माझ्या मज समजावें ॥ ३ ॥
३११. भजन घाली भोगावरी । अकर्तव्य [पं. अतर्क्य तें] मनीं धरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ धिग त्याचें साधुपण । विटाळूनी वर्ते मन ॥ ६६ ॥ नाहीं वैराग्याचा लेश | अर्थचाड जावें [पं. तं. जीवे आस.] आस ॥ २ ॥ हें ना तें सें जालें | तुका ह्मणे वांयां गेलें ॥ ३ ॥
३१२. एकादशीस अन्न पान । जे नर करीती भोजन । श्वानविष्ठे समान । अधम जन तो एक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐका व्रताचें महिमान नेमें आचरती जन गाती ऐकती हरिकीर्तन । ते समान विष्णूशीं ॥ ४५ ॥ अशुद्ध विटाळसीचें खळ । विडा [पं. भक्षितो.] भक्षितां तांबूल । सांपडे सबळ काळाहात्तीं न सुटे ॥ २ ॥ सेज वाज विलास भोग । करी कामिनीशीं संग । तया जोडे क्षयरोग । जन्मव्याधी बळिवंत ॥ ३ ॥ आपण न वजे हरिकीर्तना । अणिकां वारी जातां कोणा त्याच्या पापें जाणा ठेंगणा महा मेरु ॥ ४ ॥ तया दंडी यमदूत । जाले तयाचे अंकित । तुका ह्मणे व्रत एकादशी चुकलीया ॥ ५ ॥
३१३. करवितां व्रत अर्धे पुण्य लाभे । मोडवितां दोघे नरका जाती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शुद्धबुद्धि होय [पं. दोघां होय.] दोघां एक मान । चोरासवें कोण जिवें राखे ॥ ६६ ॥ आपुलें देऊनी आपुला चि घात । न करावा थीत जाणोनियां ॥ २ ॥ देऊनियां वेच धाडी वाराणसी । नेदावें चोरासि चंद्रबळ ॥ ३ ॥ तुका हाणे तप तीर्थ व्रत याग । भक्ति हे मारग मोडूं नये ॥ ४ ॥
३१४. इनामाची भरली पेठ | वाहाती दाट मारग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघेचीं येती वाण । अवघे शकुन लाभाचे ॥ ६५ ॥ अडचणी त्या केल्या दुरी देण्या उरी घेण्याच्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जोडी जाली । ते आपुली आपणा ॥ ३ ॥
३१५. वेदाचें गव्हर न कळे पाठकां । अधिकार लोकां नाहीं येरां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ विठोबाचें नाम सुलभ सोपारें । तारी एक सरे भवसिंधु ॥ ६५ ॥ जाणत्या असाध्य मंत्र तंत्र काळ । येर तो सकळ मूढ लोक ॥ २ ॥ तुका ह्मणे विधि निषेध लोपला । उच्छेद या जाला मारगाचा ॥ ३ ॥
३१६. विधीनें सेवन । विषयत्यागातें समान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुख्य धर्म देव चित्तीं । आदि अवसान अंत ॥ ६५ ॥ बहु अतिशय खोटा । तर्के होती बहु वाटा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भावें । कृपा करीजेते देवें ॥ ३ ॥
३१७. येथीचिया अळंकारें । काय खरें पूजन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वैकुंठींच्या लावूं वाटा । सर्व साटा ते ठायीं ३१७. ॥ ६५ ॥ येथीचिया नाशवंतें काय रितें चाळवूं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वैष्णव जन माझे गण समुदाय ॥ ३ ॥
३१८. उजळावया आलों वाटा । खरा खोटा निवाड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बोलविले बोल बोलें । धनीविठ्ठला सन्निध ॥ ६५ ॥ तरी मनीं नाहीं शंका | बळें एका स्वामीच्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नये आह्मां । पुढें कामा गबाळ ॥ ३
३१९. बोलावें तें धर्मा मिळे | बरे डोळे उघडूनि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काशासाठीं खावें शेण । जेणें जन थुंकी तें ॥ ४६ ॥ दुजें ऐसें काय बळी जें या जाळी अग्नीसि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शर रणीं । गांढें मनीं बुरबुरी ॥ ३ ॥
३२०. बरा कुणबी केलों । नाहीं तरि दंभेंचि असतों मेलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भलें केलें देवराया । नाचे तुका लागे पायां ॥ ६५ ॥ विद्या असती कांहीं तरी पडतों अपायीं ॥ २ ॥ सेवा चुकतों संताची । नागवण हे फुकाची ॥ ३ ॥ गर्व होता ताठा जातों यमपंथें वाटा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे थोरपणें । नरक होती अभिमानें ॥ ५ ॥
३२१. दाता नारायण । स्वयें भोगिता आपण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां काय उरलें वाचे । पुढें शब्द बोलायाचे ॥ ६५ ॥ देखती जे डोळे रूप आपुलें तें खेळे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाद | जाला अवघा गोविंद ॥ ३ ॥
३२२. कृपा करुनी देवा । मज साच तें दाखवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मी दयावंत कैसे कीर्ति जगामाजी [पं. असे.] वसे ॥ ६५ ॥ पाहोनियां डोळां । हातीं ओढवाल काळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे देवा । माझा करावा कुठावा [पं. कुडावा. ] ॥ ३ ॥
३२३. ठायींची ओळखी । येइल टाकूं टाका सुखीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुमचा जाईल ईमान | माझे कपाळीं पतन ॥ ६५ ॥ ठेविला तो ठेवा | अभिलाषें बुडवावा ॥ २ ॥ मनीं न विचारा । तुका ह्मणे हे दातारा ॥ ३ ॥
३२४. तुझें वर्म ठावें । माझ्या पाडियेलें भावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रूप कासवाचे परी । धरुनि [पं. राहिलों.] राहेन अंतरीं ॥ ६५ ॥ नेदी होऊं तुटी । मेळवीन दृष्टादृष्टी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे देवा । चिंतन ते तुझी सेवा ॥ ३ ॥
३२५. गहूं एकजाती । परी त्या पाधाणी नासिती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वर्म जाणावें तें सार । कोठें काय थोडें फार ॥ ६५ ॥ कमाईच्या सारें । जाति दाविती प्रकार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मोल । गुणा मिथ्या फिके बोल ॥ ३ ॥
३२६. पुण्यवंत व्हावें । घेतां सज्जनांचीं नांवें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नेघे [पं. माझी वाचा.] माझे वाचे तुटी । महा लाभ फुकासाठी ॥ ६६ ॥ विश्रांतीचा ठाव । पायीं संतांचिया भाव ॥ २ ॥ तुका [वे. त. तुका ह्मणे जपें संताचिया पापें.] ह्मणे पापें । जाती संतांचिया जपे ॥ ३ ॥
३२७. देव होईजेत (पं. होईजेते.] देवाचे संगती पतन पंगती जगाचिया [पं. देवाचिया. ] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दोहींकडे दोन्ही वाहातील वाटा । करितील सांटा आपुलाला ॥ ६६ ॥ दाखविले परी नाहीं वर्जिजेतां । आला तो तो चित्ता भाग भरा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अंगीं आवडीचें बळ । उपदेश मूळबीजमात्र ॥ ३ ॥
३२८. शोधिसील मूळें । त्याचें करीसी वाटोळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसे संतांचे बोभाट । तुझे बहु जाले तट ॥ ६५ ॥ लौकिका बाहेरी । घाली रोंखीं जया [पं. घरी.] धरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गुण । तुझा लागलिया शून्य ॥ ३ ॥
३२९. वैद्य [वे. त. वैद.] वाचविती जीवा । तरी कोण ध्यातें देवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय जाणों कैसी परी । प्रारब्ध तें ठेवी उरी [पं. "अंगीं दैवत संचरे । मग तेथें काय उरे" । हें कडवें जास्त आहे. ] नवसें कन्यापुत्र हाती ॥ तरि कां करणें लागे पती ॥ २ ॥ जाणे हा विचार स्वामी तुकयाचा दातार ॥ ३ ॥
३३०. मारगीं बहुत । या चि गेले साधुसंत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पं. ऐसी गर्जती पुराणें । नका जाऊं आड राणें.] नका जाऊं आडराणें । ऐसीं गर्जती पुराणें ॥ ६६ ॥ चोखाळिल्या वाटा । न लगे पुसाव्या धोपटा ॥ २ ॥ झळकती पताका । गरुड टके ह्मणे तुका ॥ ३ ॥
३३१. कार्तिकीचा सोहळा । चला जाऊं पाहूं डोळां । आलें वैकुंठ जवळां । [पं. पंढरीचे सन्निध.] सन्निध पंढरी ॥ १ ॥ ॥ध्रु.॥ पीक पिकले घुमरी । प्रेम न समाये अंबरीं । अवघी मातली पंढरी । घरोघरीं सुकाळ ॥ ६६ ॥ चालती स्थिर स्थिर । गरुड टकयांचे भार । गर्जती गंभीर | टाळ श्रुति मृदंग ॥ २ ॥ मिळालिया भद्रजाती । कैशा आनंदें [पं. डुल्लती.] डुलती। शूर उठावती । एका एक आगळे ॥ ३ ॥ नामामृत कल्लोळ । वृंदें कोंदलीं सकळ । आलें वैष्णवदळ | कळिकाळ कांपती ॥ ४ ॥ आस करिती ब्रह्मादिक । देखुनि वाळवंटीचें सुख । धन्य धन्य मृत्युलोक । ह्मणती [पं. भाग्याचा कैसा.] भाग्याचे कैसे ॥ ५ ॥ मरण मुक्ति वाराणसी। पितृऋण गया नासी । उधार नाहीं पंढरीसि । पायापाशीं विठोबाच्या ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे आतां । काय करणें आह्मां चिंता । सकळ सिद्धींचा दाता। तो सर्वथा नुपेक्षी ॥ ७ ॥
३३२. जया दोषां परीहार । नाहीं नाहीं धुंडितां शास्त्र । ते हरती अपार । पंढरपुर देखिलिया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ धन्य धन्य भीमातीर । चंद्रभागा सरोवर । पद्मातीर्थी [पं. पद्माळेसी.] विठ्ठल वीर । क्रीडास्थळ वेणुनादीं [पं. वेणुनाद.] ॥ ६६ ॥ सकळतीर्थांचें माहेर । भूवैकुंठ निर्विकार होतो नामाचा गजर । असुरकाळ कांपती ॥ २ ॥ नाहीं उपमा द्यावया । सम तुल्य आणिका ठाया । धन्य भाग्य जयां । जे पंढरपूर [पं. पंढरी.] देखती ॥ ३ ॥ उपजोनि संसारीं । एक वेळ [पं. पाहे पंढरी.] पाहें पा पंढरी। महा दोषां कैची उरी । देवभक्त देखिलिया ॥ ४ ॥ ऐसी विष्णूची नगरी । चतुर्भुज नर नारी । सुदर्शन घरटी करी। रीग न पुरे कळिकाळा ॥ ५ ॥ तें सुख वर्णावया गति । एवढी कैची मज मति । जे पंढरपुरा जाती । ते पावती वैकुंठ ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे या शब्दाचा । जया विश्वास नाहीं साचा । अधम जन्मांतरिचा । तया पंढरी नावडे ॥ ७ ॥
३३३. एक नेणतां नाडलीं । एकां जाणिवेची भुली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बोलों नेणें मुकें । वेडें वाचाळ काय निकें ॥ ४५ ॥ दोहीं सवा नाड | विहीर एकीकडे आड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कर्म । तुझें कळों नेदी वर्म ॥ ३ ॥
३३४. ह्मणवितों दास । [पं. एवढी च मज आस.] मज एवढी च आस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ परी तें अंगीं नाहीं वर्म । करीं आपुला तूं धर्म ॥ ६५ ॥ बडबडितों तोंडें । रितें भावेंविण धेंडें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बरां । दावूं जाणतों पसारा ॥३॥
३३५. पूजा समाधानें [पं. समाधान]। अतिशयें [पं. वाटे. ] वाढे सीण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें तों जाणां तुह्मी संत | आहे बोलिली ते नीत ॥ ६५ ॥ पाहिजे तें केलें । सहज प्रसंग घडलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माथा । पायीं ठेवीं तुह्मां संतां ॥ ३ ॥
३३६. स्वप्नींचिया गोष्टी मज धरिलें होतें वेठी। जालिया सेवटीं [पं. सेवटी.] । जालें लटिकें सकळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वायां भाकिली करुणा । मूळ पावावया सिणा राव रंक राणा । कैंचे स्थानावर आहे ॥ ६५ ॥ सोसिलें तें अंगें । खरें होतें नव्हतां जागें । अनुभव ही सांगे । दुःखें डोळे उघडीले ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संतीं । सावचित केलें अंतीं नाहीं तरि होती टाळी बैसोनि राहिली ॥ ३ ॥
३३७. आसुरी स्वभाव निर्दय अंतर मानसीं निष्ठुर अतिवादी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ याति कुळ येथें असे अप्रमाण । गुणाचें कारण असे अंगीं ॥ ४६ ॥ काळकुट पितळ सोनें शुद्ध रंग | अंगाचेंच अंग साक्षी देतें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बरी जातीसवें भेटी । नवनीत पोटीं सांटविलें ॥ ३ ॥
३३८. बाळपणीं हरि । खेळे मथुरेमाझारी । पायीं घागरिया सरी । कडदोरा वांकी । मुख पाहे माता । सुख न माये चित्ता । धन्य मानव संचिता । वोडवलें आजि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बाळ चांगलें वो बाळ चांगलें वो । ह्मणतां चांगलें | वेळ लागे तया बोलें। जीवापरीस तें वाल्हें । मज आवडतें ॥ ६५ ॥ मिळोनियां याती । येती नारी कुमारी बहुती । नाहीं आठव त्या चित्तीं । देहभाव कांहीं । विसरल्या घरें । तान्हीं पारठीं लेकुरें । धा सांडोनियां येरें । तान भूक नाहीं ॥ २ ॥ एकी असतील घरीं । चित्त तयापासीं परी । वेगीं करोनि वोसरी । तेथें जाऊं पाहे । लाज सांडियेली वोज । नाहीं फजितीचें काज । सुख सांडोनियां सेज । तेथें धाव घाली ॥ ३ ॥ वेधियेल्या बाळा । नर नारी या सकळा । बाळा खेळवी अबला । त्याही विसरल्या । कुमर कुमारी । नाभाव हा शरीरीं । दृष्टी न फिरे माघारी । तया देखतां हे ॥ ४ ॥ वैरभाव नाहीं । आप पर कोणीं कांहीं । शोक मोह दुःख ठायीं । तया निरसलीं । तुका ह्मणे सुखी । केलीं आपणासारिखीं। स्वामी माझा कवतुकें | बाळवेपें खेळे ॥ ५ ॥
३३९. अशोकाच्या [पं. त. वासुगीच्या.] बनीं सीता शोक करी । कांहो अंतरले रघुनाथ दुरी । येउनि गुंफेमाजी दुष्ट केली चोरी । कांहो मज आणिलें अवघड लंकापुरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांगा वो त्रीजटे सखिये ऐसी मात । देईल कां नेदी भेटी रघुनाथ । मन उताविळ जाला दुरी पंथ । राहों न सके प्राण माझा कुडी आंत ॥ ६ ॥ काय दुष्ट आचरण होतें म्यां केलें । तीर्थ व्रत होतें कवणाचें भंगीलें । गाईवत्सा पत्नीपुरुषा बिघडिलें । न कळे वो संचित चरण अंतरले ॥ २ ॥ नाडियेलें आशा मृगकांतिसोनें । धाडिलें रघुनाथा पाठिलागे तेणें । उलंघिली आज्ञा माव काय मी जाणें देखुनी सूनाट घेउनि आलें सुनें ॥ ३ ॥ नाहीं मूळ मारग लाग अणीक सोये । एकाविण नामें रघुनाथाच्या माये| उपटी पक्षिया एक देउनि पाये। उदकवेढ्यामध्यें तेथें चाले काये ॥ ४ ॥ जनकाची नंदिनी दुःखें ग्लानी थोरी चुकली कुरंगिणी मेळा तैशा परी ॥ संमोखी त्रीजटा स्छिर स्छिर वो करी । घेइल तुकयास्वामी राम लंकापुरी ॥ ५ ॥
३४०. वीट नेघे ऐसें रांधा। जेणें बाधा उपजे ना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरी च तें गोड राहे । निरें पाहे स्वयंभ ॥ ६६ ॥ आणिकां गुणां पोटीं बाब | दावी भाव आपुला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शुद्ध जाती । ते मागुती परतेना ॥ ३ ॥
३४१. नव्हतों सावचित । तेणें अंतरलें हित ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पडिला नामाचा विसर | वाढविला संवसार ॥ ४२ ॥ लटिक्याचें पुरीं । वाहोनियां गेलों दुरी ॥२॥ तुका ह्मणे नाव आह्मां सांपडला भाव ॥ ३ ॥
३४२. अन्नाच्या परिमळें जरि जाय भूक । तरि कां हे पाक घरोघरीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुलालें तुह्मी करा रे स्वहित । वाचे स्मरा नित्य राम राम ॥ ४५ ॥ देखोनि जीवन जरि जाय तान । तरि कां सांठवण घरोघरीं ॥ २ ॥ देखोनियां छाया सुख न पवीजे। जंव न बैसीजे तया तळीं ॥ ३ ॥ हित [पं. सुख.] तरी होय गातां अईकतां । जरि राहे चित्ता दृढ भाव ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे होसी भावें चि तूं मुक्त काय करिसी युक्त जाणिवेची ॥ ५॥
३४३. काय उणें आह्मां विठोबाचे पाईं। नाहीं ऐसें [पं. कांहीं.] काई येथें एक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तें [पं. तों. ] हैं भोंवतालें ठायीं वांटूं मन । बराडी करून दारोदारीं ॥ ६६ ॥ कोण बळी माझ्या विठोबा वेगळा । आणीक आगळा दुजा सांगा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मोक्ष विठोबाचे गांवीं। फुकाचीं लुटावीं भांडारें तीं ॥ ३ ॥
३४४. सेवितों [पं. सेवितों हा रस.] रस तो वांटितों आणिकां । घ्या रे होऊं नका राणभरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ विटेवरी ज्याचीं पाउलें समान तो चि एक दानशूर दाता ॥ ६५ ॥ मनाचे संकल्प पाववील सिद्धी । जरी राहे बुद्धी याचे पायीं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज धाडिलें निरोपा। मारग हा सोपा सुखरूप ॥ ३ ॥
३४५. ऐसे ऐसियानें भेटती ते साधु । ज्याच्या दरशनें तुटे भवबंदु [पं. बंधु.] । जे कां सच्चिदानंदीं नित्यानंदु | जे कां मोक्षसिद्धी तीर्थ वंदूं रे ॥ १ ॥ ॥ध्रु. ॥ भाव सर्वकारण मूळ वंदु । सदा समबुद्धि नास्तिक्यभेदु [वै. नास्ति भेदु.] । भूतकृपा मोडीं द्वेषकंदु | शत्रु मित्र पुत्र सम करीं बंधु रे ॥ ६६ ॥ मन बुद्धि काया वाचा शुद्ध करीं । रूप सर्वत्र देखोनि नमस्कारीं । लघुत्व सर्वभावें अंगीकारीं । सांडीमांडी मीतूंपण ऐसी थोरी रे ॥ २ ॥ अर्थकामचाड नाहीं चित्ता [दे. चिंता. ] । मानामान मोह माया मिथ्या । वर्ते समाधानीं जाणोनि नेणता । साधु मेट देती तया अवचिता रे ॥ ३ ॥ मनीं दृढ धरीं विश्वास । नाहीं सांडीमांडीचा सायास । साधुदर्शन नित्यकाळ त्यास । तुका ह्राणे जो विटला जाणीवेस रे ॥ ४ ॥
३४६. भवसागर तरतां । कां रे करीतसां चिंता । पैल उभा दाता । कटीं कर ठेवुनियां ॥ १ ॥ ॥ध्रु.॥ त्याचे पायीं घाला मिठी । मोल नेघे जगजेठी। भावा एका साठीं । खांदां वाहे आपुल्या ॥ ६५ ॥ सुखें करावा संसार । परि न संडावे दोन्ही वार दया क्षमा घर । चोजवीत येतील ॥ २ ॥ भुक्तिमुक्तीची चिंता । नाहीं दैन्य दरिद्रता । तुका ह्मणे दाता । पांडुरंग वोळगिल्या ॥ ३ ॥
३४७. जें [पं. जे का रंजले गांजले । त्यांसि ह्मणे जो आपुले ;] कां रंजले गांजलें । त्यासि ह्मणे जो आपुलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो चि साधु ओळखावा । देव तेथें चि जाणावा ॥ ६५ ॥ मृदु सबाह्य नवनीत । तैसें सज्जनाचें चित्त ॥ २ ॥ ज्यासि आपंगिता नाहीं । त्यासि धरी जो त्हृदयीं ॥ ३ ॥ दया करणें जें पुत्रासी । ते चि दासा आणि दासी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे सांगूं किती । तो चि भगवंताची मूर्ती ॥ ५॥
३४८. याजसाठीं भक्ति । जगीं [पं. वाढवाया.] रूढवावया ख्याति ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहीं तरी कोठें दुजें । आहे बोलाया सहजें ॥ ६५ ॥ गौरव [पं. गौरवावया. ] यासाटीं। स्वामिसेवेची कसोटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अळंकारा । देवभक्त लोकीं खरा ॥ ३ ॥
३४९. अमंगळ वाणी । नये ऐकों ते कानीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जो हे दूषी हरिची कथा । त्यासि क्षयरोगव्यथा ॥ ६५ ॥ याति वर्ण श्रेष्ठ । परि तो चांडाळ पापिष्ठ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाप । माय नावडे ज्या बाप ॥ ३ ॥
३५०. कैसा सिंदळीचा । नव्हे ऐसी ज्याची वाचा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाचे नुच्चारी गोविंदा । सदा करी परनिंदा ॥ ४५ ॥ कैसा निरयगांवा । जाऊं न पवे विसावा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दंड । कैसा न पवे तो लंड ॥ ३ ॥
३५१. आचरणा ठाव । नाहीं अंगीं स्वता भाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करवी आणिकांचे घात । खोडी काढूनि पंडित ॥ ६५ ॥ श्वानाचियापरी । मिष्टान्नासि विटाळ करी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसा सटवे चि ना पांचा दिसां ॥ ३
३५२. गर्भाचें धारण । तिनें वागविला सिण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ व्याली कुन्हाडीचा दांडा । वर न घली च तोंडा ॥ ४५ ॥ उपजला काळ । कुळा लाविला विटाळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाय । नरका अभक्ताची माय ॥ ३ ॥
३५३. पतनासि जे नेती । तिचा खोटा स्नेह प्रीतीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ विधीपुरतें कारण । बहु वारावें वचन ॥ ६५ ॥ सर्वस्वासि नाडी । ऐसी लाघवाची बेडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दुरी राखतां हे तों ची बरी ॥ ३ ॥
३५४. देव आड जाला। तो भोगिता मी उगला अवघा निवारला शीण शुभाअशुभाचा ॥ १ ॥ ॥ध्रु.॥ जीवशिवाचें भातुकें । केलें क्रीडाया [पं होतें कवतुकें.] कौतुकें कैचीं येथें लोकें । हा आभास अनित्य ॥ ४५ ॥ विष्णुमय खरें जग । येथें लागतसे लाग । वांटिले विभाग वर्णधर्म हा खेळ तयाचा [पं. हा शब्द नाहीं.] ॥ २ ॥ अवघी एकाची च वीण [पं. विईण. ] । तेथें कैचें भिन्नाभिन्न । वेदपुरुष नारायण । तेणें केला निवाडा ॥ ३ ॥ प्रसादाचा रस । तुका लाधला सौरस । पायापाशीं वास । निकट नव्हे निराळा [पं. निरोपी ] ॥ ४ ॥
मंबाजी गोसावी यांनी स्वामीस पीडा केली - अभंग.
३५५. न [पं. नसोडी न सोडी।.] सोडीं न सोडीं न सोडीं । विठोबा चरण न सोडीं ॥ १ ॥ ॥ध्रु.॥ भलतें जड पडो भारी । जीवावरी आगोज ॥ ६६ ॥ शतखंड देह शस्त्रधारी । करितां परी न भीयें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केली आधीं । दृढ बुद्धी सावध ॥ ३ ॥
३५६. बरवें बरवें केलें विठोबा बरवें । [पं. पाहोनियां.] पाहोनि आंत क्षमा अंगी कांटीवरी मारविलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शिव्या गाळी नीत नाहीं । बहु फार विटंबिलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे क्रोधा हातीं । सोडवूनि घेतलें रे ॥ ३ ॥
३५७. पावलों [त. पावलों पावलों पावलों.] पावलों । देवा पावलों रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरवें संचित होतें तैसें जालें रे । आतां काय बोलों रे ॥ २ ॥ सोज्ज्वळ कंटकवाटा भावें करूं गेलों रे । तुका ह्मणे करूनि वेगळा केलों रे ॥३॥
३५८. कां होती कां होती । देवा एवढी फजीती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुळीं वर्म नसतों [पं नसतें. ] चुकलों । तो मी ऐसें चित्तीं ॥ ६६ ॥ होणार होऊनि गेलें । मिथ्या आतां [पं. खंती.] खंती रे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पुरे आतां । दुर्जनाची संगती [पं. हा शब्द नाहीं. ] ॥ ३ ॥
३५९. सोडवा [पं. सोडवा सोडवा हो अनंता । त. सोडवा सोडवा सोडवा सोडवा हो अनंता.] सोडवा सोडवा हो अनंता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुजविण ऐसा कोण दुजा प्राणदाता ॥ ६६ ॥ कोणा लाज नेणां ऐसें [पं. ऐसी.] । आणिकां शरण [पं. तुह्मी.] आह्मी जातां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सखया । माझ्या रखुमाईच्या कांता ॥ ३ ॥
३६०. पुत्राची वारता [वे. त. वार्ता.] शुभ ऐके जेवीं माता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें राहो माझें मन । गातां ऐकतां हरिगुण ॥ ४५ ॥ नादें लुब्ध जाला मृग । देह विसरला अंग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाहे कासवीचें पिलें माये
३६१. ध्यानी योगीराज बैसले कपार्टी लागे पाठोवांठीं [पं. पाटोवाटी.] तयांचिया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तान भुक त्यांचें राखे शीत उष्ण । जाले उदासीन देहभाव ॥ ६५ ॥ कोण सखें तयां आणीक [पं. सोइरें] सोयरें । असे त्यां दुसरें हरीविण ॥ २ ॥ कोण सुख त्यांच्या जीवासि आनंद । नाहीं राज्यमद घडी तयां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे विष अमृता समान । कृपा नारायण करितां होय ॥ ४ ॥
३६२. न व्हावें तें जालें [पं. देखिले हे.] देखियेले पाय । आतां फिरूं काय मागें देवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु दिस होतों करीत हे आस । तें आलें सायासें फळ आजि ॥ ४५ ॥ कोठवरि जिणें संसाराच्या [पं. संसाराची. ] आशा । उगवो हा फांसा येथूनियां ॥ २ ॥ बुडालीं तयांचा मूळ ना मारग । [पं. लागला तो लाग सोडूनियां.] लागे तो लाग सांडूनियां ॥ ३ ॥ पुढें उलंघितां दुःखाचे डोंगर । नाहीं अंतपार गर्भवासा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे कास धरीन पीतांबरीं । तूं भवसागरीं तारूं देवा ॥ ५ ॥
३६३. वैकुंठा जावया तपाचे सायास करणें जीवा नास न लगे कांहीं ॥ १ ॥ तया पुंडलिकें केला उपकार । फेडावया [पं. हरावया. ] भार पृथीवीचा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सोपी केली पायवाट पंढरी वैकुंठ भूमीवरी
३६४. शोकें शोक वाढे । हिमतीचे धीर गाढे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथें केले नव्हे काई । लंडीपण खोटें भाई ॥ ६५ ॥ करिती होया होय । परी नव्हे कोणी साह्य ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घडी । साधिलिया एक थोडी ॥ ३ ॥
३६५. हाणउनी खेळ मांडियेला ऐसा नाहीं कोणी दिशा वर्जीयेली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पं. माझिया गोतें बसलें सकळ.] माझिया गोतें हें वसलें सकळ । न देखिजे मूळ विटाळाचें ॥ ६६ ॥ करूनि ओळखी दिली एकसरें । न देखों दुसरें विषमासी ॥२॥ तुका ह्मणे नाहीं काळापाशीं गोवा स्थिति मति देवा वांचूनियां ॥ ३ ॥
३६६. वैष्णव तो जया । अवघी देवावरी माया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहीं आणीक प्रमाण । तन धन तृण जन ॥ ६५ ॥ पडतां जड भारी । नेमा न टळे निर्धारीं [पं. निर्धारी ] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे याती हो का तयाची भलती ॥ ३
३६७. करोत तपादि साधनें । कोणी [पं. साधोत.] साधो गोरांजनें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मी नवजों तथा वाटा । नाचूं पंढरीचोहटां ॥ ६६ ॥ पावोत आत्मस्थिति । कोणी [पं. कोणी उत्तम ह्मणोत मुक्ति.] ह्मणोत उत्तम मुक्ति ॥ २ ॥ तुका ह्मणे छंद । आह्मां हरिच्या दासां निंद्य ॥ ३ ॥
॥ स्वामीस सद्गुरूची कृपा जाली - अभंग ४.
३६८. सद्गुरुरायें कृपा मज केली । परी नाहीं घडली सेवा कांहीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांपडविलें वाटे जातां गंगास्नाना । मस्तकीं तो जाणा ठेविला कर ॥ ६५ ॥ भोजना मागती तूप पावशेर पडिला विसर स्वप्नामाजी ॥ २ ॥ कांहीं कळे उपजला अंतराय । ह्मणोनियां काय त्वरा जाली ॥ ३ ॥ राघवचैतन्य केशवचैतन्य । सांगितली खुण माळिकेची ॥ ४ ॥ बाबाजी [पं. आपण.] आपलें सांगितलें नाम । मंत्र दिला राम कृष्ण हरि ॥ ५ ॥ माघाशुद्ध दशमी पाहुनि गुरुवार । केला अंगीकार तुका ह्मणे ॥ ६ ॥
३६९. माझिये मनींचा जाणोनियां भाव तो करी उपाव गुरुराजा [पं. गुरुरावो. ] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आवडीचा मंत्र सांगितला सोपा । जेणें नव्हे गुंपा [पं. गुंफा.] कांहीं कोठें ॥ ४५ ॥ जाती पुढें एक उतरले पार । हा भवसागर साधुसंत ॥ २ ॥ जाणत्या नेणत्या ज्या जैसी आवडी । उतार सांगडी नापे पेटीं ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मज दावियेला तारू । कृपेचा सागरु पांडुरंग ॥ ४ ॥
३७०. घालुनियां भार राहिलों निश्चितीं । निरविलें संतीं विठोबासि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लावूनियां हातें कुरवाळला माथा । सांगितलें चिंता न करावी ॥ ६६ ॥ कटीं कर सम चरण साजिरे। राहिला भीवरे तीरीं उभा ॥ २ ॥ खुंटले सायास [पं. आणीक ] अणिकि या जीवा । धरिले केशवा पाय तुझे ॥ ३ ॥ तुज वाटे आतां तें करीं अनंता । तुका ह्मणे संता लाज माझी ॥ ४ ॥
३७१. माझिये मनींचा जाणा हा निर्धार । जिवासि उदार जालों आतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुजविण दुजें न धरीं आणिका । भय लज्जा शंका टाकियेली ॥ ६५ ॥ ठायींचा संबंध तुज मज होता। विशेष अनंता केला संतीं ॥ २ ॥ जीवभाव तुझ्या ठेवियेला पायीं । हें [पं. त. हे. ] चि आतां नाहीं लाज तुम्हां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे संतीं घातला हावाला । न सोडीं विठ्ठल पाय [पं. तुझे. ] आतां ॥ ४ ॥
३७२. देव सखा जरी । जग अवघें कृपा करी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा असोनि अनुभव । कासाविस होती जीव ॥ ४६ ॥ देवाची जतन । तया बाधूं न शके अग्र ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हरी । प्रहादासि यत्न करी ॥ ३ ॥
३७३. भले ह्मणवितां [दे. क. भणवितां.] संतांचे सेवक । आइत्याची भीक सुखरूप ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ठसावितां बहु लागती सायास । चुकल्या घडे नास अल्प वर्म ॥ ६६ ॥ पाकसिद्धी लागे संचित आइतें । घडतां सोई तें तेव्हां गोड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बरे सांगतां चि गोष्टी रणभूमि दृष्टी न पडे तों ॥ ३ ॥
३७४. संतसमागम एखादिया परी राहावें त्याचे [पं. घरीं.] द्वारीं श्वानयाती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तेथें रामनाम होईल श्रवण । घडेल भोजन उच्छिष्टाचें ॥ ४२ ॥ कामारी बटीक सेवेचे सेवक दीनपण [पं. दीन तेथें रंकपण भलें.] रंक तेथें भलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सर्व सुख त्या संगती घडेल पंगती संतांचिया ॥ ३ ॥
३७५. एकली राणागोविंदा सवें गेलें ठावें तें जालें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज न ह्मणा न ह्मणा शिंदळी । नाहीं विषम जवळीं आतळलें ॥ ४६ ॥ नव्हती देखिली म्यां वाट हाणोनि हा धीट संग केला ॥ २ ॥ भेणें मिठी दिधली गळां । सेजे जवळ दडालें ॥ ३ ॥ सलगी धरी पयोधर । साहाती करमुर सवें ॥ ४ ॥ आहेब मी गर्भीणपणें । हें सांगणें कां लागे ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे सेवटा नेलें । संपादिलें उभयतां ॥ ६ ॥
३७६. होतें बहुत हैं दिवस मानसीं । आजि नवस हे फळले नवसीं । व्हावी भेटी ते जाली गोविंदासीं । आतां सेवा करीन निश्चयेसीं वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ स्थिर स्थिर [पं. मजसीं.] मज चि साहे करा बहु कष्ट सोसल्या येरझारा । येथें आड मज न साहावे वारा देऊनि कपाट आलें तें दुसरें वारा वो ॥ ६६ ॥ मूळ सत्ता हे सायासाची जोडी । नेदी वेगळें होऊं एकी घडी । नाहीं लौकिक स्मरला आवडी । आतां येणें काळें या वो लोभें वेडी वो ॥ २ ॥ उदयीं उदय साधिला अवकाश । निश्चिंतीनें निश्चिती सावकाश । धरिये गोडी बहुत आला रस । तुका ह्मणे हा मागुता न ये दिवस वो ॥ ३ ॥
३७७. स्वयें सुखाचे जाले अनुभव एक एकीपाशीं सांगतील भाव अवघ्यां अवघा हा कैसा नवलाव | सर्वसाक्ष तेथें चि त्याचा जीव वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपआपणाशीं करिती नवल । परि वादावाद न संडिती बोल । एक मेघःशामें जलधर बोल । रसीं उताविळ हृदय सखोल वो ॥ ६५ ॥ एक विषय तो सकळांचा हरि । त्याच्या आवडीनें आवडी इतरीं [पं. इतरी.] अंध बहिर हे प्रेतलोकाचारी [दे. प्रेत लोकां चारी] । त्यांची कीर्ति गाइली पुराणांतरीं वो ॥ २ ॥ स्तुति पराविया मुखें रुचिकर प्रीतिपात्राच्या गौरवीं आदर । परस्परें हैं सादरा सादर । योग सञ्जनाच्या सुखा नाहीं पार वो ॥ ३ ॥ भक्तिवल्लभ न तुटे चराचरीं । आप्त अनाप्त हे ऐशी ठेवी उरी । दुरी जवळी संचिता ऐसें धरी । रंगा रंगा ऐसें होणें लागे हरि वो ॥ ४ ॥ तुका लाधला हें उच्छिष्ट भोजन । आला बाहेरी प्रेमें वोसंडून । पडिलें कानीं त्या जीवाचें जतन । धरियेले एकाभावें हृदयीं चरण वो ॥ ५ ॥
३७८. आजि का वो तूं दिससी दुश्चिती । ह्मणी [पं. ह्मणे ] एका मन लगे तुझ्या चित्तीं । दिलें ठेवूं तें विसरसी हातीं । नेणों काय बैसला हरि चित्तीं वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सर सर परती जालीस आतां भांड । कैसें दाखविसी जगासी या तोंड । व्याली माग्र ते लाजविली रांड । नाहीं थार दो ठायीं जाला खंड वो ॥ ६५ ॥ होतें तैसें [पं. होते तैसे उमटले वरी.] तें उमटलें वरी । बाह्य संपादणी अंतरींची चोरी। नाहीं मर्यादा निःसंग [त. निःशंक ] बावरी । [पं. मन हैं गोविंदी काम करी वो.] मन हैं गोविंदीं देह काम करी वो ॥ २ ॥ नाहीं करीत उत्तर कोणासवें । पराधीन भोजन दिलें खावें। नाहीं अचळ सावरावा [वे. त. ठाव.] ठावे। देखों [पं देखौनुदासीन.] उदासीन तुज गे देहभावें [वे. देहभावें.] वो ॥ ३ ॥ कोठें नेणों हा फावला एकांत । सदा किलकिल भोंवतीं बहुत दोघे एकवाटा बोलावया मात । नाहीं लाज धरिली दिला हात वो ॥ ४ ॥ करी कवतुक खेळ खेळे कान्हा | दावी लाघव भांडवी सासुसुना [दे. सासा. ] । परां भक्ति हे शुद्ध तुह्मी जाणा । तुका ह्मणे ऐसें कळों यावें जना [पं. हे.] वो ॥ ५ ॥
३७९. भरिला उलंडूनि रिता करी घट मीस पाणियाचें गोविंदाची चट | चाले झडझडां उसंतूनि वाट । पाहे पाळतूनि उभा तो चि नीट वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चाळा लावियेले [पं. लावियेला. ] गोप गोपीनाथें । जाणे आवडीचें रूप जेथें तेथें । दावी बहुतांच्या बहुर्वेषपंथें । गुणातीतें खेळ मांडियेला येथें वो ॥ ६६ ॥ मनीं आवडे तें करावें उत्तर । कांहीं निमित्ताचा पाहोनि आधार उगा राहे कां मारिसी कंकर । मात वाढविसी उत्तरा उत्तर वो ॥ २ ॥ धरिली खोडी दे टाकोनियां मागें । न ये विनोद हा कामा मशीं संगें। मिठी घालीन या जीवाचिया त्यागें । नाहीं ठाउकीं पडिलीं तुझीं सोंगें रे [पं. वो ] ॥ ३ ॥ सुख अंतरींचें बाह्य ठसठसी । ह्मणे विनोद हा काय सोंग यासी । तुज मज काय सोयरीक ऐसी नंदानंदन या थोरपणें जासी रे ॥ ४ ॥ करी कारण तें कळों नेदी कोणा । सुख अंतरींचें बाह्य रंग [पं. जाणा.] जाना । मन मिनलें रे तुका ह्मणे मना । भोग अंतरींचा पावे नारायणा वो ॥५॥
३८०. आजि नवल मी आलें येणें राणें । भेटी अवचिती नंदाचिया कान्हें गोवी सांगती वो सकळ ही जन । होतें संचित आणियेलें तेणें वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गेलें होउनि न चले आतां कांहीं । साद घालितां जवळी दुजें नाहीं । अंगीं जडला [पं. मेग.] मग उरलें तें [पं. कांहीं.] काई । आतां राखतां गुमान भलें बाई वो ॥ ४५ ॥ बहुत कामें मज नाहीं आराणूक एक सारितो तों पुढें उभें एक आजि मी टाकोनि आलें सकळिक । तंव रचिलें आणिक [पं. कवतुक. ] कवतुक वो ॥ २ ॥ चिंता करितां हरिली नारायणें । अंगसंगें मिनतां [पं. आतां.] दोघेजणें सुखें निर्भर जालियें त्याच्या गुणें । तुका ह्मणे खुंटलें येणें जाणें वो ॥ ३ ॥
३८१. मै भुली घरजानी बाट । गोरस वेचन आयें हाट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कान्हा रे मनमोहन [पं. मोहन.] लाल । सब ही बिसरूं देखें गोपाल ॥ ६२ ॥ काहां पग डारूं देख आनेरा । देखें तों सब वोहिन घेरा ॥ २ ॥ हुं तो थकित भैर तुका । भागा रे सब मनका धोका ॥ ३ ॥
३८२. हरिबिन रहियां न जाये जिहिरा कबकी थाडी देखें राहा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ क्या मेरे लाल पं. जाल.] कवन चुकी भई । क्या मोहिपासिती बेर लगाई ॥ ६५ ॥ कोई सखी हरी जावे बुलावन बार हि डा उसपर तन ॥ २ ॥ तुका प्रभु कब देखें पाऊं। पासीं आऊं फेर न जाऊं ॥ ३ ॥
३८३. भलो नंदाजीको डिकरो। लाज [पं. राखलीन] राखीलीन हमारो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आगळ [पं. आवे. दे. आवि.] आवो देवजी कान्हा । मैं [पं. मे घर छाडी आहे ह्मणा.] घरछोडी आहे ह्याना ॥ ६ ॥ उनसुं कळना [त. दे. उन्हसुं कळना येतो भला.] नव्हे तो भला । खसम अहंकार दादुला ॥ २ ॥ तुकाप्रभु परबल [वे. पं. परवली. ] हरी । छपी आहे हुं जगाथी न्यारी ॥ ३ ॥
३८४. नका कांहीं उपचार माझ्या शरीरा । [पं. न साहावे मज बहु होतो उबारा. ] करूं न साहती बहु होतो उबारा । मनोजन्य व्यथा वेध जाला अंतरा । लवकरी आणा नंदाचिया कुमरा [पं. कुमारा वो. ] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सखिया वेशिया तुह्मी प्राणवल्लभा । निवेदिला भाव आर्तभूत या लोभा । उमटली अंगीं वो सांवळी प्रभा । साच हे अवस्था कळे मज माझ्या क्षोभा ॥ ६५ ॥ [पं. कळों नेदावी.] नये कळों नेदावी हे दुजियासि मात घडावा तयासी उत्कंठा एकांत । एकाएकीं साक्षी येथें आपुलें चित्त । कोण्या काळें होइल [पं. हे शब्द नाहींत. ] नेणों भाग्य उदित [त. उदीत.] वो [पं. हे शब्द नाहींत. ] ॥ २ ॥ स्वाद सीण देहभान निद्रा खंडन पाहिले तटस्छ उन्मळित लोचन । अवघें वोसाऊन उरले ते चरण । तुका ह्मणे दर्शनापें आलें जीवन [पं. भावन वो. ] ॥ ३ ॥
३८५. पडिली भुली धांवतें सैराट । छंद गोविंदाचा चोजवितें वाट मागें सांडोनि सकळ बोभाट । वंदी पदांबुजें ठेवुनि ललाट वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोणी सांगा या गोविंदाची शुद्धी होतें [पं. होते बाईले लपाले.] वहिलें लपाला आतां खांदीं। कोठें आड आली हे देहबुद्धी । धांवा आळवीं करुणा कृपानिधी वो ॥ ६५ ॥ मागें बहुतांचा अंतरला संग मुळें जयाचिया तेणें केला त्याग। [पं. पैल.] पहिलें पाहातां तें हरपलें अंग खुंटली वाट नाहींसें जालें जग वो ॥ २ ॥ शोकें वियोग घडला सकळांचा । गेल्या शरण हा अन्याय आमुचा । केला उच्चार [पं. उच्चार.] रे घडल्या दोषांचा जाला प्रगट स्वामी तुकयाचा वो ॥ ३ ॥
३८६. काय उणें कां करितोसि [त. दे. करिशील.] चोरी किती सांगों तुज नाइकसी हरी । परपरता [पं. परे परता.] तूं पळोनि जासी दुरी । अनावर या लौकिका बाहेरी वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माया करुणा हे [पं. करिती.] करिते बहुत । किती सोसूं या जनांचे [पं. जगाचे.] आघात । न पुरे अवसरु हें चि नित्यानित्य । तूं चि सोडवीं करूनि स्थिर चित्त वो ॥ ६५ ॥ बहुत कामें मी गुंतलियें घरीं जासी डोळा (पं. हे शब्द नाहींत.] तूं चुकावूनि हरी । करितां लाग न येसी च पळभरी । नाहीं सायासाची उरों दिली उरी वो ॥ २ ॥ तुज ह्मणीयें मी न संगें अनंता । नको जाऊं या डोळियां परता । न लगे जोडी हे तुजविण आतां । तुकयास्वामी कान्होबा गुणभरिता वो [पं. हे शब्द नाहींत.]॥ ३ ॥
३८७. घाली कवाड टळली वाड राती । कामें व्यापिली कां पडिली दुश्चित्ती । कोणे लागला गे सदैवेचे हातीं । आजि शून्य [पं. सेजेसी नाहीं.] शेजे नाहीं दिसे पती वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बोले दूतिकेशीं राधा हैं वचन । मशीं लाघव दाखवी नारायण । ह्मणे कोमळ परी बहु गे निर्गुण । याशीं न बोलें कळला मज पूर्ण वो ॥ ६६ ॥ धाडिलें गरुडा आणिलें हनुमंता । तैं पाचारिलें होउनि ये [पं. येई.] वो सीता । लाजिनली [पं. त. लाजीनली.] रूप नये पालटितां । जाला भीमकी आपण राम सीता वो ॥ २ ॥ सत्यभामा दाव करी नारदासी। तैं कळला वो मज त्द्दषीकेशी । तुळे घालितां न ये कनक वो [पं. हे शब्द नाहींत.] रासी। सम तुके एक पान तुळसी वो ॥ ३ ॥ मज भुली पडली कैशापरी । आह्मां भोगूनि [पं. ह्मणवी.] ह्मणे मी [पं. हे शब्द नाहींत.] ब्रह्मचारी दिली वाट यमुने माये खरी । तुह्मां आह्मां न कळे अद्यापवरी वो ॥ ४ ॥ जाणे जीवींचें सकळ नारायण असे व्यापूनि तो न दिसे लपून । राधा संबोखिली प्रीती आलिंगून । तुका ह्मणे येथें भाव चि कारण वो ॥ ५ ॥
३८८. मिळोनि गौळणी देती यशोदे गाऱ्हाणीं । दहिं दुध तुप लोणीं शिंकां नुरे कांहीं । मेळवुनी पोरें तेथें रिघे एकसरें । वेगीं आणोनी सामोरें तेथें लोणी खाय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हरि सोंकला वो हरि सोंकला वो । सोंकला तो [पं. बरी.] वारीं तुज लाज नाहीं तरी आम्हां सांपडतां उरी तुज मज नाहीं ॥ ६६ ॥ तुज वाटतसे कोड [पं. कोडे.] यासि लागतसे गोड । काय हासतेसी वेड तुज लागलें वो । आह्मी जाऊं तुजवरी पोरें चाळविल्या पोरी । काय सांगों भांडखोरी लाज वाटे आह्मां ॥ २ ॥ मुख मळिण वदन उभा हाडतिये घोणे । तंव दसवंती ह्मणे आणा शीक लावूं । थोर आणिला कांटाळा घरीं दारीं लोकपाळां । डेरा रिघोनि गुसळा तेथें लोणी खाय ॥ ३ ॥ मिळोनि सकळा दावें लावूनियां गळां । कैशा बांधिती उखळा येथें राहे उगा । बरा सांपडलासी हरी आजिच्यानें करिशिल चोरी डोळे घालुनियां येरी येरीकडे हांरो ॥ ४ ॥ फांकल्या राकळा उपडूनियां उखळा | मोडी वृक्ष विमळार्जुन दोन्ही । उठिला गजर दसवंती नव्हे धीर । धांवे तुकयाचा दातार आळंगिला वेगीं ॥ ५ ॥
३८९. गोरस घेउनी सातें निघाल्या गौळणी । तंव ती कृष्णाची करणी काय करी तेथें । जाला पानसरा मिठी घातली पदरा आधीं दान माझें सारा मग चाला पंथें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सर [पं. सर जाऊं दे रे सर जाऊं दे परता.] जाऊं दे परता । मुळीं भेटलासी आतां । नाट लागलें संचिता । खेपा खुंटलिया ॥ ४६ ॥ आसुडी पदरा धरी आणीक [पं. आणी.] दुसरा । येरी झोंबतील करा काय वेडा होसी । आलों गेलों बहु वेळां नेणों गोरा कीं सांवळा । सर परता गोवळा काय बोलतोसी [पं. वेडा होसी ] ॥ २ ॥ आह्मी येथें अधिकारी मागें केली तुह्मी चोरी। आतां कळलियावरी मागें केलें [पं. तयाचे. ] त्याचें । बोलिल्या हांसुनी आह्मी सासुरवासिनी । कां रें झोंबसी दुरूनी करी मात कांहीं ॥ ३ ॥ बांयां परनारी कैशा धरिसी पदरीं । तयां कळलिया उरी तुज मज नाहीं । जडला जिव्हारी फांकों नेदी तया नारी । जेथें वर्म तें घरी जाऊं पाहे तियेचें ॥ ४ ॥ तया हातीं सांपडल्या हाटीं पार्टी चुकाविल्या | कृष्णमिळण मिळाल्या त्याही न फिरती । तुका ह्मणे खंती वांयां न धरावी चित्तीं । होतें तुमच्या संचितीं वोडवलें आजि ॥ ५ ॥
३९०. हरी तुझी कांति रे सांवळी मी रे गोरी चांपेकळी तुझ्या दर्शनें होइन काळी । मग हें वाळी जन मज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उगला राहें न करीं चाळा । तुज किती सांगों रे गोवळा । तुझा खडवड कांबळा । अरे नंदबाळा आलगटा ॥ ६५ ॥ तुझिये अंगीं धुरट घाणी । बहु खासी दुध तुप लोणी । घरिचें बाहेरिल आणोनी । मी रे चांदणी सकुमार ॥ २ ॥ मज ते हांसतिल [त. दे. हांसइल. ] जन। धिःकारिती मज देखोन । [पं. अंगीथें.] अंगीं तुझें देखोनि लक्षण | मग विटंबणा होइल रे ॥ ३ ॥ तुज [पं. तुज तंव.] लाज भय शंका नाहीं । मज तंव सज्जन पिशुन व्याही । आणीक मात बोलूं काहीं। कसी भीड नाहीं तुज माझी ॥ ४ ॥ वचन मोडी नेदी हात । कळलें न साहे ची मात । तुकयास्वामी गोपीनाथ। जीवन्मुक्त करूनि भोगी ॥ ५ ॥
३९१. सात पांच गौळणी आलिया मिळोनी यशोदे गाऱ्हाणें देती कैसें । काय व्यालीस पोर चोरटें सिरजोर जनावेगळें ची कैसें । दहिं दुध लोणी शिंकां नुरे चि कांहीं कवाड जैशाचें तैसें । चाळवूनि नाशिलीं कन्याकुमरें आमुच्या सुनांसि लाविलें पिसें गे बाइये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आझुनि तरी यासि सांगें बरव्या परी नाहीं तरी नाहीं उरी जीवेसाटी । मिळोनि सकळ जणी करूं वाखा सखीं तुज मज होईल तुटी गे बाइये ॥ ६५ ॥ नेणे आपपर लौकिक वेव्हार भलते ठायीं भलतें करी । पाळतुनि घरीं आह्मी नसतां तेथें आपण संचार करी । सोगया चुंबन देतो आलिंगन लोळे सेजाबाजावरी । शिंकीं कडा फोडी गोसाचे डेरे धरितां न सांपडे करीं गे बाइये ॥ २ ॥ आतां याची चाड नाहीं आह्मां भीड सांपतां कोड पुरवूं मनिचें । सोसिलें बहु दिस नव्हता केला निस ह्यणुनि एकुलतें तुमचें । चरण खांबीं जीवें बांधेन [ दे. क. त. बांधन] सरिसा जवें न चले कांहीं याचें । अर्थ प्राण देतां न सोडी सर्वथा भलतें हो या जिवाचें गे बाइये || ३ || घेउनी जननी हातीं चक्रपाणी देतिसे गौळणी वेळोवेळां । निष्ठुर वाद झणीं बोलाल सकळा क्षोभ जाइल माझ्या बाळा । जेथें लागे हात वाढतें नवनीत अमृताच्या कल्लोळा । देखोनि तुकयास्वामी देश देहभाव विसरल्या सकळा गे बाइये [क. बाइगे.] ॥ ४ ॥
३९२. विरहतापें फुंदे छंद करिते जाती। हा गे तो गे सावधान सवें चि दुश्चिती । न सांभाळुनि अंग लोटी पाहे भोंवतीं । वेगळी च पडों पाहे कुळाहुनिया ती [पं. ती यो] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खुंटलीसी जाली येथें अवघियांची गती । आपुलीं परावीं कोण नेणें भोंवतीं । [पं. त्यांच्या नांवें बो बोमे बोमे आवो श्रीपती] त्यांचीं नांवें बोभे अहो अहो श्रीपती । नवलाव हा येरां वाटोनियां हांसती ॥ ६ ॥ बाहेरी च धांवे रानां न धरी च घर । न कळे बंधना जाला तेणें संचार | विसरूनि गेली सासुरें कीं माहेर एका अवलोकी एका पडिला विसर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी अवघ्या राहा निश्चळा । न ये आतां येऊं येथें सर्वथा बळा । त्याचा त्याच्या मुखें [पं. क. अवघियांचा.] अवघाची निर्वाळा । बहुतां मतें येथें तर्कवाद निराळा [पं. क. निराळा वो. ] ॥ ३॥
३९३. ये रे कृष्णा खुणाविती खेळों भातुकें । मिळालिया बाळा एक ठायीं कवतुकें । कळों नेदी माया [पं. क. त्यास च तें.] त्याचें त्यास ठाउकें । खेळतोंसें दावी लक्षलक्षापें मुकें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अखंडित चटे त्यांनीं लावियेला कान्हा | आवडे तया त्या [पं तया ते संकल्प वाहाती मना क. तया त्या संकल्प वाहाती मना.] वाहाती संकल्प मना । काया वाचा मनें रूपीं गुंतल्या वासना [पं. हा चरण नाहीं.] एकांताचें सुख जाती घेवोनियां राणा ॥ ६५ ॥ [क राना.] अवघियांचा जाणें जाला मेळासा हरी मिळोनियां जावें तेथें तया भीतरी । कळों नेदी घरिच्या करी गोवूनी चोरी | हातोहातीं नेती परपरत्या दुरी ॥ २ ॥ आनंदें निर्भर आपणाशीं आपण । क्रीडतील बाळा [पं. त्यजिले पाविखे. ] त्यजिलें पारिखें जन । एकाएकीं तेथें नाहीं दुसरें भिन्न । तुका ह्मणे एका नारायणा वांचून ॥ ३ ॥
३९४. खेळतां मुरारी जाय सरोवरा तिरीं । तंव नग्न [पं. क. नग्न वी.] चि या नारी तेथें देखियेल्या । मांडिले विंदान ख्याल सुखाचें संधान । अंग लपवूनी मान पिलंगत चाले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ख्याल मांडिला रे ख्याल मांडिला रे । पायां पडतां रे [पं. हा शब्द नाहीं.] न सोडी नेदी साउलां रे ॥ ६५ ॥ साड्या साउलीं [पं. पातळा. ] पातळें गोंडे कसणिया चोळ्या बुंथी घेउनी सकळा कळंबावरी पळे । [पं. क. खांदी घालुनियां.] खांदी धरूनियां करीं दृष्टि घालोनि सामोरी बैसे पाला वोढी वरी खदखदां हांसे ॥ २ ॥ आनंदें कल्लोळ (पं. कल्लोळा.] बाळा खेळती सकळ [पं. सकळा.] देती उलटिया चपळ [पं. चपळा. ] | एकी एकीहूनि हौस वेल सुर काडी । एकी उगविती [पं. नागविती.] कोडीं । नाना परीच्या निकडी [त. क. विकडी.] खेळ मांडियेला ॥ ३ ॥ एकी आलिया बाहेरी पाहे लुगडें तंव नारी । ह्मणे नाहीं नेलें चोरी [क. चोरीं.] काय जाणों केव्हां । केला सकळीं हाकारा तंव आलिया बाहेरा । आतां ह्मणतील घरां जावें कैशा परी ॥ ४ ॥ तंव हांसे वनमाळी वरी पाहोनी सकळी । [पं. क. लाजा.] लाजे रिघालिया जळीं मागें पुढें हात । लाज [क. राखिली. ] राखावी गोपाळा आह्मांजणींची सकळां । काय मागसी ये वेळा देऊं गुळवाटी ॥ ५ ॥ जोडोनियां कर या गे सकळी समोर वांयां न बोलावें फार बडबड कांहीं । भातुकें भूषण नाहीं चाड नेघें धन । करा एक चित्त मन या गे मजपाशीं ॥ ६ ॥ एक एकीकडे पाहे लाज सांडूनियां राहे । ह्मणे चला आतां सये जाऊं तयापाशीं । जोडोनियां हात कैशा राहिल्या निवांत । तुका ह्मणे केली मात लाज राखिली तयांची ॥ ७ ॥
३९५. धरिला पालव न सोडी माझा येणें । कांहीं करितां या नंदाचिया कान्हें। एकली न येतें मी ऐसें काय जाणें । कोठें भरलें अवघड या राणें रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सोडीं पालव जाऊं दे मज हरी वेळ लागला [पं. लागल्या.] रे कोपतील घरीं । सासू दारुण सासरा आहे भारी । तुज मज सांगतां नाहीं उरी रे ॥ ६६ ॥ सख्या [त. वे. क. सखिया वेशिया होतिया.] वशिया होत्या मजपाशीं । तुज फावलें रे फांकतां तयांसी । होतें अंतर तर सांपडतें कैसी । एकाएकीं अंगीं जडलासी रे ॥ २ ॥ कैसी भागली हे करितां उत्तर । शक्ति मावळल्या आसुडितां कर । स्वामी तुकयाचा भोगिया चतुर भोग भोगी त्यांचा [पं. राखी] राखे लोकाचार वो ॥ ३ ॥
३९६. गाई गोपाळ यमुनेचे तटीं । येती पाणिया मिळोनि जगजेटी चेंडू चौगुणा खेळती वाळवंटीं। चला चला हाणती पाहूं दृष्टी वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐशा गोपिका त्या कामातुरा नारी । चित्त विव्हळ [पं. विव्हळ तें] देखावया हरी । मिस पाणियाचें करितील घरीं । बारा सोळा मिळोनि परस्परीं वो ॥ ४५ ॥ चिरें चोळिया त्या घुतां विसरती । ऊर्ध्व लक्ष लागलें कृष्णमूर्ती । कोणा नाठवे [पं. नाठवे हे. ] कोण कुळ याती । जालीं तटस्छ [वे. त. क. ताटस्त.] सकळ नेत्रपातीं वो ॥ २ ॥ दंतधावनाचा मुखामाजी हात । वाद्ये वाजती नाइके जनमात । करी श्रवण [त. श्रवण हा.] कृष्णवेणुगीत । स्वामी तुकयाचा [पं. पुरवी.] पुरवील मनोरथ वो ॥ ३ ॥
३९७. कोठें मी तुझा धरूं गेलें संग । लावियेलें जग माझ्या पाठीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सर सर रे परता अवगुणाच्या गोवळा । नको लावूं चाळा खोटा येथें ॥ ४५ ॥ रूपाच्या लावण्यें नेली चित्तवृत्ती न देखें भोंवतीं मी ते माझी ॥२॥ तुकयाचा स्वामी माझे जीवीं च बैसला। बोलीं [पं. क. बोली. ] च अबोला करूनियां ॥ ३॥
३९८. गोड लागे परी सांगतां चि न ये । बैसे मिठी सये आवडीची ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वेधलें वो येणें श्रीरंगरंगें । मीमाजी [पं. मी हे माझी.] अंगें हारपलीं ॥ ६ ॥ परते चि ना दृष्टी बैसली ते ठायीं । विसावोनि पायीं ठेलें मन ॥ २ ॥ तुकयाच्या स्वामीसवें जाली भेटी । तेव्हां जाली तुटी मागल्यांची [पं.क. मागिलाची.] ॥३ ॥
३९९. पाहावया माजी नभा । दिसे शोभा चांगली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बैसला तो माझे मनीं । नका कोणी लाजवूं ॥ ६६ ॥ जीवा [पं. क. जीवीं.] आवडे जीवाहूनि । नव्हे क्षण वेगळा ॥ २ ॥ जालें विश्वंभरा ऐसी । तुकया दासी स्वामीची ॥ ३ ॥
४००. कोणी एकी भुलली नारी विकितां गोरस ह्मणे घ्या हरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ देखिला डोळां बैसला मनीं । तो [पं. तो थि.] वदनीं उच्चारी ॥ ४५ ॥ आपुलियाचा विसर भोळा गोविंद कळा कौतुकें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हांसे जन । नाहीं कान ते ठायीं ॥ ३ ॥