विटूदांडू - अभंग १.
२०१. सारा विटूदांडू । आणीक कांहीं खेळ मांडूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु अंगा आले डाव । स्थिर नाहीं कोठें पाव ॥ ६५ ॥ कोली हाणे टोला झेली तेणें तो गोविला ॥ २ ॥ एकमेकां हाका मारी। सेल जाळी एक धरी ॥ ३ ॥ राजी आलें नांव | फेरा न चुके चि धांव ॥ ४ ॥ पुढें एक पाटी । एक एकें दोघां आटी ॥ ५ ॥ एका सोस पोटीं । एक धांवे हात पिटी ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे आतां । खेळ मोडावा परता ॥ ७ ॥
२०२. पाहातां गोवळी । खाय त्यांची उष्टावळी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करिती नामाचें चिंतन | गडी कान्होबाचें ध्यान आली ॥ ध्रु.॥ द्यावी डाई । धांवे वळत्या मागें गाई ॥ २ ॥ एके ठायीं काला । तुका ह्मणे भाविकाला ॥ ३
२०३. पैल आली आगी कान्हो काय रे करावें । न कळे तें कैसें आजि वांचों आह्मी जीवें ॥ १ ॥ ॥ध्रु.॥ धांव रे हरी सांपडलों संधी वोणव्याचे मधीं बुद्धि कांहीं करावी ॥ ६५ ॥ अवचितां जाळ येतां देखियेला वरी । परतोनि पाहतां आधीं होतों पाठमोरी ॥ २ ॥ सभोंवता फेर रीग न पुरे पळतां । तुका ह्मणे जाणसी तें करावें अनंता ॥ ३ ॥
२०४. भिऊं नका बोले झाकुनियां राहा डोळे चालवील देव धाक नाहीं येणें वेळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बाप रे हा देवांचा ही देव कळों । नेदी माव काय करी करवी ते ॥ ५ ॥ पसरूनि मुख विश्वरूप खाय जाळ | सारूनियां संधी अवघे पाहाती गोपाळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी मागें भ्यालों वांयांविण । कळों आलें आतां या सांगातें नाहीं शिण ॥ ३ ॥
२०५. नेणती तयांसि साच भाव दावी हरी । लाज नाहीं नाचे पांवा वाजवी मोहरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चला रे याच्या पायां लागों आतां राखिलें जळतां महा आगीपासूनि ॥ ६५ ॥ कैसी रे कान्होबा एवढी गिळियेली आगी । न देखों पोळला तुज तोंडीं कोठें अंगीं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी कां रे करितां नवल | आमची सिदोरी खातो त्याचें आलें बळ ॥ ३ ॥
२०६. त्यांनीं धणीवरी संग केला हरीसवें । देऊनि आपुलें तो चि देईल तें खावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न ठेवी आभार प्रेमाचा भुकेला । बहु दिवस संग हा चि निर्धार त्याला ॥ ६५ ॥ [ दे. पं. कान्होबा तूं जेवीं घासोघासीं.] कान्होबा तूं जेवीं घासोघासीं ह्यणती । आरुष गोपाळें त्यांची बहु देवा प्रीती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां जाऊं आपुलिया घरा । तोय वांचविलें ऐसें सांगों रे दातारा ॥ ३ ॥
२०७. घ्या रे भोंकरें भाकरी । दहींभाताची सिदोरी। ताक सांडीं दुरी असेल तें तयापें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथें द्यावें तैसें घ्यावें। थोडें परी निरें व्हावें । सांगतों हैं [पं. सांगतों रे. ] ठावें । असों द्या रे सकळां ॥ ६५ ॥ माझें आहे तैसें पाहे । नाहीं तरी घरा जाये। चोरोनियां माये । नवनीत आणावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घरीं । माझें कोणी नाहीं हरी । नका करूं दुरी । मज पायां वेगळें ॥ ३ ॥
२०८. काल्याचिये आसे | देव जळीं जाले मासे । पुसोनियां हांसे टिरीसांगातें हात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लाजे त्यासि वांटा नाहीं । जाणे अंतरींचें तें ही दीन होतां कांहीं । होऊं नेदी वेगळें ॥ ४५ ॥ उपाय अपाय यापुढें । खोटे निवडितां कुडे जोडुनियां पुढें । हात उभे नुपेक्षी ॥ २ ॥ तें घ्या रे सावकाशें। जया फावेल तो तैसें । तुका ह्मणे रसें । प्रेमाचिया आनंदें ॥ ३ ॥
२०९. गोपाळ ह्मणती कान्होबा या रे कांहीं मागों । आपुलाले आह्मी जीवीची तया आवडी सांगों । एक ह्मणती उगे रे उगे मागें चि लागों । निजों नका कोणी घरीं रे आजि अवधे चि जागों ॥ १ ॥ ॥ध्रु.॥ जाणोनि नेणता हरि रे मध्यें उगाचि बैसे । नाइकोनि बोल अइके कोण कोणाचें कैसे एक एकाच्या संवादा [पं. संवादें.] जाणे न मिळे ची ऐसें । [पं. पोटांतील.] पोटीचें होटा आणवी देतो तयांसि तैसें ॥ ४५ ॥ एक ह्मणति बहु रे आह्मी पीडिलों माया । नेदी दहींभातसिदोरी ताक घालिती पिया तापलों वळितां गोधनें नाहीं जीवन छाया । आतां मागों पोटभरी रे याच्या लागोनि पायां ॥ २ ॥ एक ह्मणति तुमचें [त. ह्मणती अरे तुमचें.] अरे पोट तें किती । मागों गाई हौसी घोडे रे धन संपत्ति हत्ति देव गडी कान्हो आमुचा आह्मां काय विपति [वें. हार्ति. ] । कन्याकुमरें दासी रे बाजावरी सुपती ॥ ३ ॥ एक ह्मणती बेटे हो कोण करी जतन गाढव तैसें चि घोडें रे कोण तयाचा मान | लागे भवरोग वाहतां खांदीं चवघे जण हातीं काठ्या डोया बोडक्या हिंडों मोकळे राण ॥ ४ ॥ एक ह्मणती रानीं रे बहु सावजें फार फाडफाडूं खाती डोळे रे पाय नेतील कर। राखोनि राखे आपणा ऐसा काइचा शूर । बैसोनि राहों [पं. धीर.] घरीं रे कोण करी हे चार ॥ ५ ॥ घरीं बैसलिया बहुतें बहु सांगती काम | रिकामें कोणासि नावडे ऐसें आह्मासि ठावें । चौघांमध्यें बरें दिसेसें तेथें नेमक व्हावें । लपोनि सहज [पं. खेळतां सहज.] खेळतां भलें गडियासवें ॥ ६ ॥ एक हाणती गडी ते भले मिळती मता । केली तयावरी चाली रे बरी आपुली सत्ता । नसावे ते तेथें तैसे रे खेळ हाणिती लाता । रडी एकाएकीं गेलिया गोंधळ उडती लाता ॥ ७ ॥ एक ह्मणती खेळतां उगीं राहतीं पोरें । ऐसें काय घड़ों शके रे कोणी लहान थोरें । अवघीं येती रागा रे एका ह्मणतां बरें । संगें वाढे कलह [पं. संगें वाटे कलह करावा. ] हरावा एकाएकीं च खरें ॥ ८ ॥ एक ह्मणती एकला रे तूं जासील कोठें । सांडी मांडी हैं वाउगें तुझे बोल चि खोटे ठायीं राहा उगे ठायीं च कां रे सिणसी वाटे । अवघियांची सिदोरी तुझे भरली मोटे ॥ ९ ॥ तुका ह्मणे [पं. अरे काहण्या काय.] काय काहण्या अरे सांगाल गोष्टी । चाटावे तुमचे बोल रे भुका लागल्या पोटीं जागा करूं या रे कान्होबा मागों कवळ ताटीं । धाले गडी तुका ढेकर देतो [पं देती.] विठ्ठल कंठीं ॥ १० ॥
२१०. आजि ओस अमरावती काला पाहावया येती । देव विसरती । देहभाव आपुला ॥ १ ॥ ॥ध्रु.॥ आनंद न समाये मेदिनी । चारा विसरल्या पाणी तटस्थ त्या ध्यानीं । गाई जाल्या श्वापदें ॥ ६५ ॥ जें या देवांचें दैवत । उभें आहे या रंगांत गोपाळांसहित | क्रीडा करी कान्होबा ॥ २ ॥ तया सुखाची शिराणी । तीं च पाउलें मेदिनी । तुका ह्मणे मुनि । धुंडितां न लाभती ॥ ३ ॥
२११. चला बाई पांडुरंग पांहू वाळवंटीं। मांडियेला काला भोंवती गोपाळांची दाटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आनंदें कवळ देती एकामुखीं एक। न ह्मणती सान थोर अवधीं सकळिक ॥ ४५ ॥ हमामा हुंबरी पांवा [त. पांवा वाती ताल्ला लोरी बे. पंढरपुराप्रमाणे होता तो तळेगांवाप्रमाणे मागून केला आहे.] वाजविती मोहरी । घेतलासे फेर माजी घालुनियां हरी ॥ २ ॥ लुब्धल्या नारी नर अवघ्या पशुयाती विसरलीं देहभाव शंका नाहीं चित्तीं ॥ ३ ॥ पुष्पाचा वरुषाव जाली आरतियांची दाटी । तुळसी गुंफोनियां माळा घालितील कंठीं ॥ ४ ॥ यादवांचा राणा गोपीमनोहर कान्हा । तुका ह्मणे सुख वाटे देखोनियां मना ॥ ५ ॥
२१२. माझे गडी कोण कोण निवडा भिन्न यांतुनी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपआपणामध्यें मिळों । एक खेळों काशीं ॥ ६५ ॥ घाबरियांच्या मोडा काड्या | धाडा भांड्यां [पं. भ्याडां.] वळतियां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे देवापाशीं । विटाळशी नसावी ॥ ३ ॥
२१३. हे चि अनुवाद सदा सर्वकाळ । करुनियां गोपाळकाला सेवूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वोरसलें कामधेनूचें दुभतें | संपूर्ण आइतें गगनभरी ॥ ६ ॥ संत सनकादिक गोमट्या परवडी | विभाग आवडी इच्छेचिये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मधीं घालूं नारायण मग नव्हे सीण कोणा खेलें ॥ ३ ॥
२१४. अधिकाचा मज कांटाळा । तुह्मां गोपाळां संगति ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय नाहीं तुह्मापाशीं । सकळांविशीं संपन्न ॥ ६५ ॥ उद्योगाचा नेघें भार । लागल्या सार पुरतें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अधीर जिणें । नारायणें न करावें ॥ ३ ॥
२१५. जालों आतां एके ठायीं । न वंचूं कांहीं एकमेकां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सरलों हेंगे देउनि मोट । कटकट काशाची ॥ ६५ ॥ सोडोनियां गांठीं पाहें काय आहे त्यांत तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जालों निराळा । आतां गोपाळा देऊं बोभा ॥ ३ ॥
२१६. या रे करूं गाई | जमा निजलेती काई । बोभाटानें आई घरा गेल्या मारील ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घाला घाला रे कुकारे । ज्याची तेणें चि मोहरे । एवढें चि पुरे । केलियानें सावध ॥ ६५ ॥ नेणोनियां खेळा | समय समयाच्या वेळा । दुश्चिताजवळा | मिळालेति दुश्चित ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शीक । न धरितां लागे भीक । धरा सकळीक । मनेरी धांवा वळतियां ॥ ३ ॥
२१७. वोळलीचा दोहूं पान्हा । मज कान्हा सांगितला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घ्या जि हेंगे क्षीर हातीं । निगुतीनें वाढावें ॥ ४५ ॥ सांगितलें केलें काम नव्हे धर्म सत्याचा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नवें जुनें । ऐसें कोणें सोसावें ॥ ३ ॥
२१८. येइल तें घेइन भागा नव्हे जोगा दुसरिया ॥ १॥ ॥ ध्रु. ॥ आवडी ते तुह्मी जाणा । बहु गुणांसारिखी ॥ ६६ ॥ मज घेती डांगवरी सवें हरि नसलिया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे राबवा देवा । करीन सेवा सांगितली ॥ ३ ॥
२१९. अंतरली कुटी मेटी । भय धरूनियां पोटीं । ह्मणतां जगजेठी। धांवें करुणाउत्तरीं ॥ १ ॥ ॥ध्रु.॥ बाप वळिया शिरोमणी । उताविळ या वचनीं । पडलिया कानीं धांवा न करी आळस ॥ ६५ ॥ बळ दुनी शरणागता । स्वामी वाहों नेदी चिंता । आइतें चि दाता । पंगतीस बैसवी ॥ २ ॥ वाहे खांदीं पाववी घरा । त्याच्या करी येरझारा । बोबड्या उत्तरा । स्वामी तुकया मानवे ॥ ३ ॥
२२०. धन्य तें गोधन कांवळी काष्ठिका मोहरी पांवा निका ब्रीद वांकी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ धन्य तें गोकुळ धन्य ते गोपाळ । नर नारी सकळ धन्य जाल्या ॥ ४५ ॥ धन्य ते देवकी जसवंती दोहींचें । वसुदेवनंदाचें भाग्य जालें ॥ २ ॥ धन्य त्या गोपिका सोळा सहस्र बाळा । यादवां सकळां धन्य जालें ॥ ३ ॥ धन्य ह्मणे तुका जन्मा तीं चि आलीं । हरिरंगी रंगलीं सर्वभावें ॥ ४ ॥
२२१. गौळणी बांधिती धारणासि गळा खेळे त्या गोपाळांमाजी ब्रह्म ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ धांवोनियां मागे यशोदे भोजन । हिंडे रानोरान गाईपाठीं ॥ ६५ ॥ तुका ह्मणे सर्व कळा ज्याचे अंगीं । भोळेपणालागीं भीक मागे ॥२॥
२२२. देखिलासि माती खातां । दावियानें बांधी माता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाळी घेउनि कांबळी काठी । गाई वळी वेणु पाठीं ॥ ६५ ॥ मोठें भावार्थाचें बळ | देव जाला त्याचें बाळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भक्तासाठीं । देव धांवे पाठोवाठीं ॥ ३ ॥
२२३. हा गे माझे हातीं । पाहा कवळ सांगाती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ देवें दिला खातों भाग । कराल तर करा लाग ॥ ६५ ॥ धालें ऐसें पोट । वरी करूनियां बोट ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घरीं । मग कैच्या [दे. कँ जी.] या परी ॥ ३ ॥
२२४. अवघें अवघीकडे दिलें पाहे मजकडे अशा संवगडे सहित थोरी लागली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां मेरे धरिला अबोला । माझा वांटा देई मला । सिदोरीचा केला । झाडा आतां निवडे ना ॥ ४५ ॥ भूक लागली अनंता । कां रे नेणसी जाणतां । भागलों वळितां । गाई सैरा ओढाळा ॥ २ ॥ तुका करुणा भाकी । हरि पाहे गोळा टाकी । घेता जाला सुखी । भीतरी वांटी आणीकां ॥ ३ ॥
२२५. आह्मी गोवळीं रानटें । नव्हों जनांतील धीटें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सिदोरीचा करूं काला । एक वांटितों एकाला ॥ ६५ ॥ खेळों आपआपणांशीं । आमचीं तीं आह्यांपाशीं ॥ २ ॥ मिळालों नेणते । तुका कान्होबा भोंवते ॥ ३ ॥
२२६. “अवघियां दिला गोर | मजकरे पाहीना” ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फुंदे गोपाळ डोळे चोळी । ढुंगा थापली हाणे तोंडा ॥ ६६ ॥ आवडती थोर मोटे मी रे पोरटें दैन्यवाणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाणों भाव । जीविंचा देव बुझावी ॥३॥
मृदंग पाट्या -अभंग.
२२७. मागें पुढें पाहें सांभाळूनि दोनी ठाय । चुकावूनि जाय गडी राखे गडियांसि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुरडे दंडा दोहीं तोंडें गडियां सावध करी । भेटतियासंगें तया हाल तुजवरी ॥ ६ ॥ गडियां गडी वांटुनि देईं | ज्याचा सोडी ते चि ठायीं ॥ २ ॥ अगळ्या बळें करील काय । तुज देणें लागे डोय ॥ ३ ॥ नवां घरीं पाउला करीं । सांपडे तो तेथें धरीं ॥ ४ ॥ जिंकोनि डाव करीं । टाहो सत्ता आणिकांवरी ॥ ५ ॥ सांपडोनि डाईं बहु | काळ गुंतलासी ॥ ६ ॥ बळिया गडी फळी फोडी न धरितां त्यांसी ॥ ७ ॥ चुकांडी जो खाय मिळोनि अंगीं जाय । गुंतलासी काय तुका ह्मणे अझूनी ॥ ८ ॥
२२८. पाहा रे तमासा तुमचा येथें नव्हे लाग। देईन तो भाग आलियाचा बाहेरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जागा रे गोपाळा नो ठायीं ठायीं जागा । चाहुलीनें भागा दूर मजपासूनि ॥ & ॥ न रिघतां ठाव आह्मा ठावा पाळतियां । भयाभीत वांयां तेथें काय चांचपा [पं. चांचपाल ] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हातां चढे जीवाचिये साठीं मिटक्या देतां गोड मग लागतें शेवटीं ॥ ३ ॥
२२९. डाई घालुनियां पोरें । त्यांचीं गुरें चुकवीलीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खेळ खेळतां फोडिल्या डोया । आपण होय निराळा ॥ ६५ ॥ मारिती माया घेती जीव नाहीं कीव अन्यायें ॥ २ ॥ तुका कान्होबा मागें । तया अंगें कळों आलें ॥ ३ ॥
२३०. आतां हें चि जेऊं हैं चि जेऊं । सवें घेऊं सिदोरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हरिनामाचा खिचडा केला । प्रेमें मोहिला साधनें ॥ ६५ ॥ चवीं चवीं घेऊं घास ब्रह्मरस आवडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गोड लागे। तों तों मागे रसना ॥३॥
२३१. अवघें चि गोड जालें । मागीलये भरी आलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ साह्य जाला पांडुरंग । दिला अभ्यंतरीं संग ॥ ४५ ॥ थडिये पावतां तो वाव । मागें वाहावतां ठाव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गेलें । स्वप्नींचें जागें जालें ॥३॥
२३२. तुजसवें येतों हरी । आह्मां लाज नाहीं तरी उचलिला गिरी। चांग तई वांचलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मोडा आतां खेळ । गाई गेल्या जाला वेळ | फांकल्या ओढाळ । नाहीं तो चि आवरा ॥ ४५ ॥ चांग दैवें यमुनेसी वांचलों बुडतां । निलाजिरीं आह्मी नाहीं भय धाक या अनंता ॥ २ ॥ खातों आगी माती आतां पुरे हा सांगाती । भोंवतां भोंवेल । आह्मां वाटतें हैं चित्तीं ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे उरी नाहीं तुजसवें। [ये. शाहाणे या भावें दुरी छंद भोलियां । पं. शाहाणे या दुरी । छंद भोळिया भावें ।] शाहाणिया दुरी छंद भोळियां सवें ॥ ४ ॥
२३३. नको आह्मांसवें गोपाळा । येऊं ओढाळा तुझ्या गाई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोण धांवें त्यांच्या लागें । मागें मागें येरझारी ॥ ६५ ॥ न बैसती एके ठायीं । धांवती दाही दाहा वाटां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तूं राख मनेरी । मग त्या येरी आह्मी जाणों ॥ ३ ॥
२३४. मागायास गेलों सिदोरी । तुझ्या मायाघरीं गांजियेलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुजविणें ते नेदी कोणा । सांगतां खुणा जिवें गेलों ॥ ६५ ॥ बांयांविण केली येरझार । आतां पुरे घर तुझी माया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तूं आह्मां वेगळा । राहें गोपाळा ह्मणउनी ॥ ३ ॥
२३५. काकुलती येतो हरी । क्षणभरी निवडितां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुमची मज लागली सवे । ठायींचे नवे नव्हों गडी ॥ ६६ ॥ आणीक बोलाविती फार । बहु थोर नावडती ॥ २ ॥ भाविकें त्यांची आवडी मोठी । तुका ह्मणे मिठी घाली जीवें ॥ ३ ॥
२३६. वरता वेंघोनि घातली उडी । कळंबाबुडीं यमुनेसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हरि बुडाला बोंब घाला । घरचीं त्यांला ठावा नाहीं ॥ ६५ ॥ भवनदीचा न कळे पार । काळिया माजी थोर विखार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय वाग्या हाका हातींचा गमावुनियां थिंका ॥ ३ ॥
२३७. अवघीं मिळोनि कोल्हाळ केला । आतां होता ह्मणती गेला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपलिया रडती भावें | जयासवें जयापरी ॥ ६६ ॥ चुकलों आह्मी खेळतां खेळ गेला गोपाळ हातींचा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे धांवती थडी । न घली उडी आंत कोणी ॥ ३ ॥
२३८. भ्यालीं जिवा चुकलीं देवा । नाहीं ठावा जवळीं तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आहाकटा करिती हाय । हात डोकें पिटिती पाय ॥ ६५ ॥ जवळी होतां न कळे आह्मां । गेल्या सीमा नाहीं दुःखा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हा लाघवी मोटा । पाहे खोटा खरा भाव ॥ ३ ॥
२३९. काळिया नाथूनि आला वरी । पैल हरी दाखविती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दुसरिया भावें न कळे कोणा । होय नव्हेसा संदेह मना ॥ ४५ ॥ रूपा भिन्न पालट जाला । गोरें सांवळेंसा पैं देखिला ॥ २ ॥ आश्वासीत आला करें। तुका खरें हाणे देव ॥ ३ ॥
२४०. हरि गोपाळांसवें सकळां । भेटे गळ्या गळा मेळवूनी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भाविकें त्यांची आवडी मोठी । सांगे गोष्टी जीविंचिया ॥ ४५ ॥ योगियांच्या ध्याना जो नये । भाकरी त्यांच्या मागोनि खाये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे असे शाहाणियां दुरी । बोबडियां दास [दे. त. बोबडियां दास कामारी.] हाका मारी ॥ ३ ॥
२४१. धांव कान्होबा गेल्या गाई। न ह्मणे मी कोण ही काई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुलियांचें वचन देवा । गोड सेवा करीतसे ॥ ६५ ॥ मागतां आधीं द्यावा डाव बळिया मी तो नाहीं भाव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐशा सवें । अनुसरावें जीवेंभावें ॥ ३ ॥
२४२. धाकुट्याचे मुखीं घांस घाली माता । वरी करी सत्ता शाहाणियां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें जाणपणें पडिलें अंतर वाढे तों तों थोर अंतराय ॥ ६५ ॥ दोन्ही उभयतां आपण चि व्याली । आवडीची चाली भिन्न भिन्न ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अंगापासूनि निराळें । निवडिलें बळें रडतें स्तनीं ॥ ३ ॥
२४३. देवाचे ह्मणोनि देवीं अनादर हैं मोठें आश्चर्य वाटतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां येरा जना ह्मणावें तें काई । जया भार डोई संसाराचा ॥ ४५ ॥ त्यजुनी संसार अभिमान सांटा जुलूम हा मोटा दिसतसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अळस करूनियां साहे । वळें कैसे पाहें वांयां जाती ॥ ३ ॥
२४४. उपदेश तो भलत्या हातीं । जाला चित्तीं धरावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नये जाऊं पात्रावरी । कवटी सारी नारळें ॥ ६६ ॥ स्त्री पुत्र बंदीजन । नारायण स्मरविती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रत्नसार । परि उपकार [पं. परी आधार चिंधीचा. ] चिंधींचे ॥ ३ ॥
२४५. संताचे गुण दोष आणितां या मना । केलिया उगाणा सुकृताचा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पिळोनियां पाहे पुष्पाचा परिमळ । चिरोनि केळी केळ गाढव तो ॥ ६५ ॥ तुका ह्मणे गंगे अग्नीसि विटाळ । लावी तो चांडाळ दुःख पावे ॥ २ ॥
२४६. चुंबळीचा करी चुंबळीशीं संग अंगीं वसे रंग क्रियाहीन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बीजा ऐसें फळ दावी परिपाकीं । परिमळ लौकिकीं जाती ऐसा ॥ ५ ॥ माकडाच्या गळां रत्न कुळांगना । सांडूनियां सुना बिदी धुंडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसा व्याली ते गाढवी फजिती ते व्हावी आहे पुढें ॥ ३ ॥
२४७. सांपडला संदीं । मग बळिया पडे [वे. फंदीं.] बंदीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी कोणी वाहे वेळ । हातीं काळाच्या सकळ ॥ ६५ ॥ दाता मागे दान । जाय याचका शरण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नेणां । काय सांगों नारायणा ॥३॥
२४८. सर्प विंचू दिसे । धन अभाग्या कोळसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आला डोळ्यांसि कवळ । तेणें मळलें उजळ ॥ ६५ ॥ अंगाचे भोंवडी । भोय झाड फिरती धोंडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाड । पाप ठाके हिता आड ॥ ३ ॥
२४९. न देखोन कांहीं । म्या पाहिलें सकळ ही ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जालों अवधियांपरी । मी हें माझें ठेलें दुरी ॥ ६६ ॥ न घेतां घेतलें । हातें पायें उसंतिलें ॥ २ ॥ खादलें न खातां । रसना रस जाली घेतां ॥ ३ ॥ न बोलोनि बोलें । केलें प्रगट झांकिलें ॥ ४ ॥ नाइकिलें कांनीं । तुका ह्मणे आलें मनीं ॥ ५ ॥
ब्रह्मचारी फिर्याद गेला - अभंग २
२५०. काखे कडासन आड पडे । खडबड खडबडे हुसकलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दादकरा दादकरा । फजितखोरा लाज नाहीं ॥ ४५ ॥ अवघा जाला राम राम । कोणी कर्म आचरे ना ॥ २ ॥ हरिदासांच्या पडती पायां । ह्मणती तयां केलें नागवावें ॥ ३ ॥ दोहीं ठायीं फजीत [पं. जाले.] जालें । पारणें केलें अवकळा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे नाश केला । विटंबिला वेश जिहीं [त. पं. जिणें. ] ॥ ५ ॥
२५१. कुटुंबाचा केला त्याग | नाहीं राग जंव गेला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भजन तें वोंगळवाणें । नरका जाणें चुके ना ॥ ६५ ॥ अक्षराची केली आटी जरी पोटीं संतनिंदा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मागें पाय । तया जाय स्छळासि ॥२॥
२५२. तारतिम वरी तोंडा च पुरतें अंतरा हैं येतें अंतरीचें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी काय बरी दिसे ठकाठकी । दिसतें लौकिकीं सत्या ऐसें ॥ ६६ ॥ भोजनांत द्यावें विष कालवूनि । मोहचाळवणी मारावया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मैंद [त. देव.] देखों नेदी कुडें । आदरें [वे. न. आदर. ] चि पुढें सोंग दावी ॥ ३ ॥
२५३. ब्रह्मनिष्ठ काडी । जरी जीवानांवें मोडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तया घडली गुरुहत्या । गेला उपदेश तो मिथ्या ॥ ६५ ॥ सांगितलें कानीं । रूप आपुलें वाखाणी ॥ २ ॥ भूतांच्या मत्सरें । ब्रह्मज्ञान नेलें चोरें ॥ ३ ॥ शिकल्या सांगे गोष्टी । भेद क्रोध वाहे पोटीं ॥ ४ ॥ निंदा [वे. (नवीन फेर केला आहे.) तुका ह्मणे वाणी निंदा स्तुति लावी स्तवन ॥] स्तुति स्तवनीं । तुका ह्मणे वेंची वाणी ॥ ५ ॥
२५४. इहलोकींचा हा देहे । देव इच्छिताती पाहें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ धन्य आह्मी जन्मा आलों । दास विठोबाचे जालों ॥ ६६ ॥ आयुष्याच्या या साधनें । सच्चिदानंद पदवी घेणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पावठणी | करूँ स्वर्गाची निशाणी ॥ ३ ॥
२५५. पंडित वाचक जरी जाला पुरता तरी कृष्णकथा ऐके भावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ क्षीर तुपा साकरे जालिया भेटी । तैसी पडे मिठी गोडपणें ॥ ४२ ॥ जाणोनियां लाभ घेईं हा पदरीं गोड गोडावरी सेवीं बापा ॥ २ ॥ जाणिवेचें मूळ उपडोनी खोड जरी तुज चाड आहे तुझी ॥ ३ ॥ नाना परिमळद्रव्य उपचार । अंगीं उटी सारचंदनाची [त. पार.] ॥ ४ ॥ जेविलियाविण शून्य ते शृंगार । तैसी गोडी हरिकथेविण ॥ ५ ॥ ज्याकारणें वेदश्रुति ही पुराणें । तें चि विठ्ठलनाणें तिष्ठे कथे ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे येर दगडाचीं पेंवें । खळखळ [पं. खळखळे थि.] [दे. (जुना पाठ) आवघें.] आघवें मूळ तेथें ॥ ७ ॥
२५६. आणिकांच्या कापिती माना । निष्ठुरपणा पार नाहीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करिती बेटे उसणवारी । यमपुरी भोगावया ॥ ६५ ॥ सेंदराचें दैवत केलें । नवस बोले तयासि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाचति पोरें । खोडितां येरें अंग दुखे ॥ ३ ॥
२५७. गंधर्व अग्नि सोम भोगिती कुमारी । कोठें चराचरीं त्याग केला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गायत्री स्वमुखें भक्षीतसे मळ | मिळाल्या वाहाळ गंगाओघ ॥ ६५ ॥ कागाचिये विष्ठे जन्म पिंपळासि । पांडवकुळासि पाहातां दोष ॥ २ ॥ शकुंतळा सूत कर्ण शृंगी व्यास यांच्या नामें नाश पातकांसि ॥ ३ ॥ गणिका अजामेळ कुब्जा तो विदुर । पाहातां विचार पिंगळेचा ॥ ४ ॥ वाल्हा विश्वामित्र वसिष्ठ नारद । यांचें पूर्व शुद्ध काय आहे ॥ ५ ॥ न व्हावी तीं जालीं कर्मों [वे. (न. पा.) निंद्य.] नरनारी । अनुतापें हरी स्मरतां मुक्त ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे पूर्व नाठवी श्रीहरी । मूळ जो उच्चारी नरक त्यासि ॥ ७ ॥
२५८. सोनियाचें ताट क्षीरीनें भरिलें । भक्षावया दिलें श्वाना लागीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुक्ताफळहार खरासि घातला । कस्तुरी सुकराला चोजविली ॥ ६५ ॥ वेदपरायण बधिरा सांगे ज्ञान । तयाची ते खुण काय जाणे ॥ २ ॥ तुका ह्मणें ज्याचें तो चि एक जाणे । भक्तीचें महिमान साधु जाणे ॥ ३ ॥
२५९. ऐसा हा लौकिक कदा राखवेना । पतितपावना देवराया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संसार करितां ह्मणती हा दोषी । टाकितां आळसी पोटपोसा ॥ ४५ ॥ आचार करितां हाणती हा पसारा । [पं. न करी त्या. ] न करितां नरा निंदिताती ॥ २ ॥ संतसंग करितां ह्मणती हा उपदेशी । येरा अभाग्यासि ज्ञान नाहीं ॥ ३ ॥ धन नाहीं त्यासि ठायींचा करंटा । समर्थासि ताठा [पं. ह्मणताती.] लाविताती ॥ ४ ॥ बहु बोलों जातां ह्मणति हा वाचाळ । न बोलतां सकळ ह्मणती गर्वी ॥ ५ ॥ भेटिसि न वजातां ह्मणती हा निष्ठूर । येतां जातां घर बुडविलें ॥ ६ ॥ लग्न करूं जातां ह्मणती हा मातला । न करितां जाला नपुंसक ॥ ७ ॥ निपुत्रिका ह्मणती पहा हो चांडाळ । पातकाचें मूळ पोरवडा ॥ ८ ॥ लोक जैसा ओक धरितां धरवे ना । अभक्ता जिरे ना संतसंग ॥ ९ ॥ तुका ह्मणे आतां ऐकावें वचन । त्यजुनियां जन भक्ति करा ॥ १० ॥
२६०. धर्म रक्षावया साठीं । करणें आटी आह्मांसि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाचा बोलों वेदनीती । करूं संतीं केलें तें ॥ ६६ ॥ न बाणतां स्थिति अंगीं । कर्म त्यागी लंड तो ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अधम त्यासी । भक्ति दूषी हरीची ॥३॥
२६१. चवदा भुवनें जयाचिये पोटीं तो चि आह्मीं कंठीं साठविला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय एक उणें | आमुचिये घरीं । वोळगती द्वारीं रिद्धिसिद्धी ॥ ६ ॥ असुर जयानें घातले तोरडीं [दे. पं. तोडरीं.] । तो आह्मांसि जोड़ी कर दोन्ही ॥ २ ॥ रूप नाहीं रेखा जयासि आकार । आह्मीं तो साकार भक्तीं केला ॥ ३ ॥ अनंत ब्रह्मांडें जयाचिये अंगीं । समान तो मुंगी आह्यासाठीं ॥ ४ ॥ [ कडवें पं. प्रतींत नाहीं.] रिद्धिसिद्धी सुखें हाणितल्या लाता । तेथें या प्राकृता कोण मानी ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे आह्मी देवाहूनि बळी । जालों हे निराळी ठेवुनि आशा ॥ ६ ॥
२६२. केला मातीचा पशुपति । परि मातीसि काय ह्मणती । शिवपूजा शिवासी पावे । माती मातीमाजी सामावे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसे पूजिती आह्मां संत । पूजा घेतो भगवंत । आह्मी किंकर संतांचे दास । संतपदवी नको आह्मांस ॥ ६६ ॥ केला पाषाणाचा विष्णु । परी पाषाण नव्हे विष्णु । विष्णुपूजा विष्णुसि अर्पे । पाषाण राहे पाषाणरूपें ॥ २ ॥ केली कांशाची जगदंबा । परि कांसें नव्हे अंबा । पूजा अंबेची अंबेला घेणें । कांसें राहे कांसेंपणें ॥ ३ ॥ ब्रह्मानंद पूर्णामाजी । तुका ह्मणे केली कांजी । ज्याची पूजा त्याणें चि घेणें । आह्मीं पाषाणरूप राहणें ॥ ४ ॥
२६३. ते माझे सोयरे सज्जन सांगाती । पाय आठविती विठोबाचे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येरा मानी विधि पाळणापुरतें । देवाचीं तीं भूतें ह्मणोनियां ॥ ६५ ॥ सर्वभावें जालों वैष्णवांचा दास । करीन त्यांच्या आस उच्छिष्टाची ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जैसे मानती हरिदास । तैशी नाहीं आस आणिकांची ॥ ३ ॥
२६४. दया तिचें नांव भूतांचें पाळण । अणीक निर्दळण कंटकांचें ॥ १ ॥ [ धर्म नीतीचा तो ऐकुनी वेव्हार | निवडीलें सार असार तें । हे येथें पंढरीच्या छापील प्रतींत आढळते.] पाप त्याचें नांव न विचारितां नीत । भलतें चि उन्मत्त करी सदा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे धर्म रक्षावया साठीं देवास ही आटी जन्म घेणें ॥ ३ ॥
२६५. करावें गोमटें । बाळा माते तें उमटे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुलिया जीवाहूनी । असे वाल्हें तें जननी ॥ ६५ ॥ वियोग तें तिस । त्याच्या उपचारें तें विष ॥ २ ॥ [हरणी चुकली पाढसा धुंडाळी ती दाही दिशा | रानीं हिंडों गेली गाय | घरीं वत्स वाट पाहे ॥ ह्रीं दोन कडवीं पंढरपुरच्या छापील प्रतींत आढळतात.] तुका ह्मणे [पं. मायें.] पायें डोळा सुखावे ज्या न्यायें ॥ ३॥
२६६. कन्या सासुऱ्यासि जाये । मागें परतोनी पाहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें जालें माझ्या जिवा । केव्हां भेटसी केशवा ॥ ६५ ॥ चुकलिया माये । बाळ हुरू हुरू पाहे ॥ २ ॥ जीवना वेगळी मासोळी । तैसा [दे. तुका ह्मणे तळमळी.] तुका तळमळी ॥ ३ ॥
२६७. हातीं होन दावी बेना । करिती लेंकीच्या धारणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसे धर्म जाले कळीं । पुण्य रंक पाप बळी ॥ ६५ ॥ सांडिले आचार । द्विज चाहाड जाले चोर ॥ २ ॥ टिळे लपविती पातडीं लेती विजारा कातडीं ॥ ३ ॥ बैसोनियां तक्तां । अन्नेंविण पिडिती लोकां ॥ ४ ॥ मुदबख लिहिणें । तेलतुपावरी [वे. "तेल तूप साबण केणें ।" हा पाठ मागून घातला आहे. ] जिणें ॥ ५ ॥ नीचाचे चाकर । चुकलिया खाती मार ॥ ६ ॥ राजा प्रजा पीडी। क्षेत्री दुश्चितासी तोडी ॥ ७ ॥ वैश्यशूद्रादिक । हे तो सहज नीच लोक ॥ ८ ॥ अवघे बाह्य रंग। आंत हिरवें [पं. बाह्य.] वरी सोंग ॥ ९ ॥ तुका ह्मणे देवा । काय निद्रा केली धांवा ॥ १० ॥
२६८. साळंकृत कन्यादान । करितां पृथ्वीसमान [वे. (नवीन शोध.) पृथ्वी दानाच्या समान ] ॥ १ ॥ ॥ध्रु.॥ परि तें न कळे या मूढा । येइल कळों भोग पुढां ॥ ६५ ॥ आचरतां कर्म । भरे पोट राहे धर्म ॥ २ ॥ सत्या देव साहे । ऐसें करूनियां पाहें ॥ ३ ॥ अन्न मान धन। हें तों प्रारब्धा आधीन ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे सोस। दुःख [दे. (नवीन शोध.) सुख.] आतां पुढें नास ॥ ५ ॥
२६९. दिवट्या वाचें लावुनि खाणें करूनि मंडण दिली हातीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नवरा नेई [पं. नेईल.] नवरी घरा । पूजन वरा पाद्याचें ॥ ४५ ॥ गौरविली विहीण व्याही । घडिलें कांहीं ठेवूं नका ॥ २ ॥ करूं द्यावें न्हावें बरें । ठायीचें कां रे न कळे चि ॥ ३ ॥ वऱ्हााडियांचे लागे पाठीं । जैसी उटिका तेलीं ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे जोडिला थुंका। पुढें नरका सामग्री ॥ ५ ॥
२७०. ब्रह्महत्या मारिल्या गाई । आणीक काई पाप केलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐका जेणें विकिली कन्या । पवाडे त्या सुन्याचे ॥ ६५ ॥ नरमांस खादली भाडी हाका मारी हाणोनि ॥ २ ॥ अवघें पाप केलें तेणें । जेणें सोनें अभिळाषिलें ॥ ३ ॥ उच्चारितां मज तें पाप जिव्हे कांप सुटतसे ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे कोरान्न रांड | बेटा भांड मागे ना कां ॥ ५ ॥
२७१. याचा कोणी करी पक्ष तो ही त्याशी समतुल्य ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फुकासाठीं पावे दुःखाचा विभाग । पूर्वजांसि लाग निरयदंडीं ॥ ४५ ॥ ऐके राजा न करी दंड । जरि या लंड दुष्टासि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्याचें अन्न मद्यपाना समान ॥ ३ ॥
२७२. कपट कांहीं एक । नेणें भुलवायाचें लोक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुमचें करितों कीर्त्तन । गातों उत्तम ते गुण ॥ ४५ ॥ दाऊं नेणें जडीबुटी चमत्कार उठाउटी ॥ २ ॥ नाहीं शिष्यशाखा । सांगों अयाचित लोकां ॥ ३ ॥ नव्हें मठपति । नाहीं चाहुरांची वृत्ति ॥ ४ ॥ नाहीं देवार्चन । असे मांडिलें दुकान ॥ ५ ॥ नाहीं वेताळ प्रसन्न । कांहीं सांगों खाण खुण ॥ ६ ॥ नव्हें पुराणिक । करणें सांगणें आणीक ॥ ७ ॥ नेणें वाद घटा पटा । करितां पंडित करंटा ॥ ८ ॥ नाहीं जाळीत भणदीं। उदो ह्मणोनि आनंदी ॥ ९ ॥ नाहीं हालवीत माळा । भोंवतें मेळवुनि गबाळा ॥ १० ॥ आगमीचें कुर्डे नेणें । स्तंभन [पं. स्तंभ आणि उच्चाटणे.] मोहन उच्चाटणें ॥ ११ ॥ नव्हें यांच्या ऐसा । तुका निरयवासी पिसा ॥ १२ ॥
२७३. रडोनियां मान । कोण मागतां भूषण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ देवें दिलें तरी गोड । राहे रुचि आणि कोड ॥ ६६ ॥ लावितां लावणी । विके भीके केज्या दानी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे धीरा । विण कैसा होतो हिरा ॥ ३ ॥
२७४. पूज्या एकासनीं आसनीं आसन [पं. आसनें.] । बैसतां गमन मातेशीं तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांगतों ते धर्म नीतीचे संकेत | सावधान हित व्हावें तरी ॥ ६५ ॥ संतां ठाया ठाव पूजनाची इच्छा । जीवनीं च वळसा सांपडला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एकाएकीं वरासन [दे. पं. वरासनें] । दुजें तेथें भिन्न अशोभ्य तें ॥ ३ ॥
२७५. जेणें मुखें स्तवी । तें चि निंदे पाठीं लावी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी अधमाची याती । लोपी सोनें खाय माती ॥ ६६ ॥ गुदद्वारा वाटे। मिष्टान्नांचा नरक लोटे ॥ २ ॥ विंचु लाभाविण । तुका ह्मणे वाहे शीण ॥ ३ ॥
२७६. अधमाची यारी । रंग पतंगाचे परी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ विटे न लगतां क्षण मोल जाय वांयां विण ॥ ६५ ॥ सर्पाचिया परी । विषें भरला कल्हारीं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे देवा । मज झणी ऐसे दावा ॥ ३ ॥
२७७. आणिकांची स्तुति आह्मां ब्रह्महत्या । एका वांचूनि त्या पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मां विष्णुदासां एकविध भाव । न ह्मणों या देव आणिकांसि ॥ ४५ ॥ शतखंड माझी होईल रसना । जरी या वचना पालटेन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज आणिका संकल्पें । अवघीं च पापें घडतील ॥ ३ ॥
२७८. तान्हेल्याची धणी । फिटे गंगा नव्हे उणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माझे मनोरथ सिद्धी | पाववावे कृपानिधी ॥ ६६ ॥ तूं तों उदाराचा राणा । माझी अल्प चि वासना ॥ २ ॥ कृपादृष्टीं पाहें। तुका ह्मणे होईं साहे ॥ ३॥
२७९. संताचा अतिक्रम । देवपूजा तो अधर्म ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येती [पं. येती दगड ते वरी.] दगड तैसे वरी । मंत्रपुष्पें देवा शिरीं ॥ ६५ ॥ अतीतासि गाळी । देवा नैवेद्यासी पोळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे देवा । ताडण भेदकांची सेवा ॥ ३ ॥
२८०. करणें तें देवा । हे चि एक पावे सेवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघें घडे येणें सांग । भक्त देवाचें तें अंग ॥ ६५ ॥ हें चि एक वर्म । काय बोलिला तो धर्म ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खरें । खरें त्रिवाचा उत्तरें ॥ ३ ॥
२८१. मागें नेणपणें [पं. नेमतेपणे.] घडलें तें क्षमा । आतां देतों सीमा करूनियां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ परनारीचें जया घडलें गमन । दावीतो वदन जननरित ॥ ६६ ॥ उपदेशा वरी मन नाहीं हातीं । तो आह्मां पुढती पाहूं नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे साक्षी असों द्यावें मन । घातली ते आण पाळावया ॥ ३ ॥
२८२. आणिकांच्या घातें । ज्यांचीं निवतील चित्तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते चि ओळखावे पापी । निरयवासी शीघ्रकोपी ॥ [पं. नेमतेपणें. ] ॥ कान पसरोनी ऐके वदे दुष्ट वाणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भांडा । धीर नाहीं ज्याच्या तोंडा ॥ ३ ॥
हनुमंतस्तुति - अभंग ४.
२८३. शरण शरण जी हनुमंता । तुज आलों रामदूता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय भक्तीच्या त्या वाटा । मज दावाव्या सुभटा ॥ ४६ ॥ शूर आणि धीर । स्वामिकाजीं तूं सादर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रुद्रा । अंजनीचिया कुमरा ॥ ३॥
२८४. केली सीताशुद्धी । मूळ रामायणा आधीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा प्रतापी गहन । सुरां सकळ [पं. सुरां सकळ मोहन.] भक्तांचें भूषण ॥ ६५ ॥ जाऊनि पाताळा । केली देवाची अवकळा ॥ २ ॥ राम लक्षुमण । नेले आणिले चोरून ॥ ३ ॥ जोडूनियां कर । उभा सन्मुख समोर ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे जपें। वायुसुता जाती पापें ॥ ५ ॥
२८५. काम घातला बांदोडी । [वे. (नवीन पाठ.) काळ घातला तोरडी ।.] काळ केला देशधडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तया माझें दंडवत । कपिकुळीं हनूमंत ॥ ६६ ॥ शरीर वज्रा ऐसें कवळी ब्रह्मांड जो पुच्छें ॥ २ ॥ रामाच्या सेवका । शरण आलों ह्मणे तुका ॥ ३ ॥
२८६. हनुमंत महाबळी | रावणाची दाढी जाळी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तया माझा नमस्कार । वारंवार निरंतर ॥ ६५ ॥ करोनी उड्डाण । केलें लंकेचें शोधन [वे. त. दहन. ] ॥ २ ॥ जाळीयेली लंका | धन्य धन्य ह्मणे तुका ॥ ३ ॥
२८७. कुंभ अवघा एक आवा । पाकीं एक गुफे डावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसे भिन्न भिन्न साटे । केले प्रारब्धानें वांटे ॥ ६५ ॥ हिरे दगड एक खाणी । कैचें विजातीसी पाणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शिरीं । एक एकाची पायरी ॥ ३ ॥
२८८. मांडे पुऱ्या मुखें सांगों जाणे मात । तोंडीं लाळ हात चोळी रिते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसियाच्या गोष्टी फिक्या मिठेंविण । रुचि नेदी अन्न चवी नाहीं ॥ ६५ ॥ घोलों जाणे अंगीं नाहीं शूरपण काय तें वचन जाळावें तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बहुतोंडे जे वाचाळ । तेंग तें च मूळ लटिक्याचें ॥ ३ ॥
२८९. न लगे चंदना सांगावा [पं. पुसावा. ] परिमळ । वनस्पतिमेळ हाकारुनी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंतरीचें धांवे स्वभावें बाहेरी । धरितां ही परी आवरे ना ॥ ६६ ॥ सूर्य नाहीं जागें करीत या जना । प्रकाश किरणा कर ह्यून ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मेघ नाचवी मयूरें। लपवितां खरें येत नाहीं ॥ ३ ॥
२९०. चंदनाचे हात पाय ही चंदन परिसा नाहीं हीन कोणी अंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दीपा नाहीं पाठीं पोटीं अंधकार । सर्वांगें साकर अवधी गोड ॥ ६५ ॥ तुका ह्मणें तैसा सज्जनापासून । पाहातां अवगुण मिळे चि ना ॥ २ ॥
२९१. मन करा रे प्रसन्न । सर्व सिद्धीचें कारण । मोक्ष अथवा बंधन । सुख समाधान इच्छा ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मनें प्रतिमा स्थापिली । मनें मना पूजा केली । मनें इच्छा पुरविली । मन माउली सकळांची ॥ ६६ ॥ मन गुरु आणि शिष्य । करी आपुलें चि दास्य । प्रसन्न आपआपणास गति अथवा अधोगति ॥ २ ॥ साधक वाचक पंडित । श्रोते वक्ते ऐका मात। नाहीं नाहीं [पं. आन.] आनुदैवत । तुका ह्मणे दुसरें ॥ ३ ॥
२९२. मायबापें जरी सर्पण बोका । त्यांचे संगें सुखा न पवे बाळ ॥ १ ॥ चंदनाचा शूळ सोनियाची वेडी । सुख नेदी फोडी प्राण नाशी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नरकीं घाली अभिमान जरी होय ज्ञान गर्व ताठा ॥ ३ ॥
२९३. शिकल्या बोलाचे सांगतील वाद अनुभव भेद नाहीं कोणा ॥ १ ॥ पंडित हे ज्ञानी करितील कथा | न मिळती अर्था निजसुखा ॥२॥ तुका ह्मणे जैसी लांचासाठीं ग्वाही देतील हे नाहीं ठावी वस्तु ॥ ३ ॥
२९४. प्रारब्ध क्रियमाण । भक्तां संचित नाहीं जाण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघा देव चि जाला पाहीं । भरोनियां अंतर्बाहीं ॥ ६५ ॥ सत्वरजतमबाधा । नव्हे हरिभक्तांसि कदा ॥ २ ॥ खाय बोले करी । अवघा त्यांच्या अंगें हरी ॥ ३ ॥ देवभक्तपण । तुका ह्मणे नाहीं भिन्न ॥ ४ ॥
२९५. शास्त्रांचें जें सार वेदांची जो मूर्ति । तो माझा सांगाती प्राणसखा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणउनी नाहीं आणिकांचा पांग । सर्व जालें सांग नामें एका ॥ ४५ ॥ सगुण निर्गुण जयाचीं [दे. जयाचीं अंगें.] ह्रीं अंगें। तो चि आह्मां संगें क्रीडा करी ॥२॥ तुका ह्मणे आह्मी विधीचे जनिते । स्वयंभू आइते केले नव्हों ॥ ३ ॥
२९६. ऐका महिमा आवडीचीं। बोरें खाय भिलटीचीं [पं. मिल्लणीचीं ] ॥ १ ॥ ॥ध्रु. ॥ थोर प्रेमाचा भुकेला | हा चि दुष्काळ तयाला । अष्टमा सिद्धींला । न मनी क्षीरसागराला ॥ ४५ ॥ पव्हे सुदामदेवाचे फके मारी कोरडे च ॥ २ ॥ न ह्मणे उच्छिष्ट अथवा थोडे तुका ह्मणे भक्तीपुढें ॥ ३ ॥
२९७. कोणें तुझा सांग केला अंगीकार । निश्चिति त्वां थोर मानियेली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोणें ऐसा तुज उपदेश केला । नको या विठ्ठला शरण जाऊं ॥ ४५ ॥ तेव्हां तुज कोण घालील पाठीसी । घासील भूमीसी वदन यम ॥ २ ॥ कां रे नागवसी आयुष्य खातो काळ । दिसेंदिस बळ क्षीण होतें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे यासि सांगा कोणी तरी विसरला हरी मायबाप ॥ ४ ॥
२९८. साधूनी बचनाग खाती तोळा तोळा । आणिकातें डोळां न पाहवे ॥ १ ॥ साधूनी भुजंग धरितील हातीं । आणिकें कापती देखोनियां ॥ २ ॥ असाध्य तें साध्य करितां सायास कारण अभ्यास तुका ह्मणे ॥ ३ ॥
२९९. [पं. आमची.] आमचे गोसावी अयाचितवृत्ति । करवी शिष्याहातीं उपदेश ॥ १ ॥ दगडाची नाव आधीं च ते जड ते काय दगड तारूं जाणे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वेष विटंबिला त्यांनीं सोंगसंपादणी करिती परी
३००. मृगजळा काय करावा उतार । पावावया [पं. तीर.] पार पैल थडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खापराचे होन खेळती लेंकुरें । कोण त्या वेव्हारें [पं. व्यापारें.] लाभ हाणि ॥ ६६ ॥ मंगळदायक करिंती कुमारी । काय त्यांची खरी सोयरीक ॥ २ ॥ स्वप्नींचें जें सुखदुःख जालें काहीं। जागृतीं तो नाहीं साच भाव ॥ ३ ॥ सारीं जालीं मेलीं लटिकें वचन बद्ध मुक्त शीण तुका ह्मणे ॥ ४ ॥