१०१. आतां तरी पुढे हा चि उपदेश । नका करूं नाश आयुष्याचा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सकळांच्या पायां माझें दंडवत । आपुलालें चित्त शुद्ध करा ॥ ध्रु.॥ हित तें करावें देवाचें चिंतन | करूनियां मन एकविध [पं. शुद्धभावें. ] ॥२॥ तुका ह्मणे लाभ [पं. हित] होय तो व्यापार करा काय फार शिकवावें ॥ ३ ॥
१०२. भक्ताविण देवा । कैंचें रूप घडे सेवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शोभविलें येर येरां । सोनें एके ठायीं हिरा ॥ ६२ ॥ देवाविण भक्ता | कोण देता निष्कामता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बाळ । माता जैसें स्नेहजाळ ॥ ३ ॥
१०३. विश्वाचा जनिता । ह्मणे यशोदेसि माता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा भक्तांचा अंकित । लागे तैसी लावी प्रीत ॥ ध्रु.॥ निष्काम निराळा । गोपी लावियेल्या चाळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आलें । रूपा अव्यक्त चांगलें ॥३ ॥
१०४. काय दिनकरा । केला कोंबड्यानें खरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां हो ऐसा संत ठेवा । भार माझे माथां देवा ॥ ध्रु.॥ आडविलें दासीं । तरि कां मरती उपवासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हातीं । कळा सकळ अनंतीं ॥ ३ ॥
१०५. जेवितां ही धरी । नाक हागतिया परी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसियाचा [पं. करितां.] करी चाळा । आपुली च अवकळा ॥ ध्रु.॥ सांडावें मांडावें । काय ऐसें नाहीं ठावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करी । ताका दुधा एक सरी ॥ ३ ॥
१०६. हो का पुत्र पत्नी बंधु त्यांचा तोडावा संबंधु ॥ १ ॥ ॥ध्रु. ॥ कळों आलें खट्याळसें । शिवों नये लिंपों दोषें ॥ ध्रु.॥ फोडावें मडकें । मेलें लेखीं घायें एकें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यागें । विण चुकीजेना भोगें ॥ ३ ॥
१०७. व्याल्याविण करी शोभनतांतडी । चार ते गधडी करीतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कासया पाल्हाळ आणिकांचे देखी । सांगतां नव्हे सुखी साखरेसि ॥ ध्रु.॥ कुंथाच्या ढेकरें न देवेल पुष्टी रूप दावी [पं. कुष्टी.] कष्टी मळिण वरी ॥२॥ तुका ह्मणे अरे वाचाळ हो ऐका । अनुभवेंविण नका वाव घेऊं ॥ ३ ॥
१०८. जेणें घडे नारायणीं अंतराय होत बाप माय वर्जावीं तीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येर प्रिया पुत्र धनाको लेखा । करिती तीं दुःखा पात्र शत्रु ॥ ध्रु.॥ प्रल्हादें जनक विभीषणें बंधु राज्य माता निंदु भरतें केली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सर्व धर्म हरिचे पाय आणीक उपाय दुःखमूळ ॥ ३ ॥
१०९. मान अपमान गोवे । अवघे गुंडूनी ठेवावे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें चि देवाचें दर्शन । सदा राहे समाधान॥ ध्रु.॥ शांतीची बसती । तेथें खुंटे काळगती ॥ २ ॥ आली ऊर्मी साहे । तुका ह्मणे थोडें आहे ॥ ३ ॥
११०. थोडें आहे थोडें आहे । चित्त साहे जालिया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हर्षामर्ष नाहीं अंगीं । पांडुरंगीं सरलेंतें ॥ ध्रु.॥ अवघ्या साधनांचें सार । न लगे फार शोधावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लटिकें पाहें । सांडीं देह अभिमान ॥३॥
१११. आतां उघडी डोळे जरी अद्यापि न कळे ॥ तरी मातेचिये खोळे दगड आला पोटासि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मनुष्यदेहा ऐसा निध। साधिली ते साधे सिद्ध ॥ करूनि प्रबोध । संत पार उतरले ॥ ध्रु.॥ नाव चंद्रभागे तीरीं । उभी पुंडलीकाचे द्वारीं ॥ कट धरूनियां करीं । उभाउभी पालवी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे फुकासाठीं । पायीं घातली या मिठी । होतो उठाउठी लवकरी च उतार ॥ ३ ॥
११२. न करीं संग राहें रे निश्चळ । लागों नेदीं मळ ममतेचा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ या नावें अद्वैत खरें ब्रह्मज्ञान । अनुभवावांचून बडबड ते ॥ ध्रु.॥ इंद्रियांचा जय वासनेचा क्षय । संकल्पा [पं. संकल्पा ही वरी न ये मन.] ही न ये वरी मन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे न ये जाणीव अंतरा । अंतरीं या थारा आनंदाचा ॥ ३ ॥
११३. पंढरीचा महिमा । देतां आणीक उपमा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा ठाव नाहीं कोठें | देव उभाउभी भेटे ॥ ध्रु.॥ आहेति सकळ । तीर्थे काळें देती फळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पेठ | भूमिवरी हे वैकुंठ ॥ ३ ॥
११४. तिर्थी धोंडा पाणी । देव रोकडा सज्जनीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मिळालिया संतसंग । समर्पितां भलें अंग ॥ ध्रु.॥ तीर्थी भाव फळे येथें आनाड तें बळे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाप गेलें गेल्या कळे ताप ॥ ३ ॥
११५. घेऊनियां चक्र गदा । हा चि धंदा करी तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भक्ता राखे पायापासीं । दुर्जनासी संहारी ॥ ध्रु.॥ अव्यक्त तें आकारलें । रूपा आलें गुणवंत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पुरवी इच्छा। जया तैसा विठ्ठल ॥ ३॥
११६. देखोनि पुराणिकांची दाढी । रडे फुंदे नाक ओढी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ प्रेम खरें दिसे जना । भिन्न अंतरीं भावना ॥ ध्रु.॥ आवरितां नावरे खुर आठवी नेवरे ॥ २ ॥ बोलों नयें मुखावाटां । ह्मणे होतां व्यांचा तोटा ॥ ३ ॥ दोन्ही सिंगें चारी पाय खुणा दावी ह्मणे होय ॥ ४ ॥ मना आणितां बोकड मेला त्याची चरफड ॥ ५ ॥ होता भाव पोटीं । मुखा आलासे शेवटीं ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे कुडें । कळों येतें तें रोकडें ॥ ७ ॥
११७. दुर्जनाची गंधी विष्ठेचिया परी । देखोनियां दुरी व्हावें तया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अइका हो तुह्मी मात हे सज्जन । करूं संघष्टन नये वोलों ॥ ध्रु.॥ दुर्जनाचे अंगीं अखंड विटाळ । वाणी रजस्वला स्रवे तैशी ॥ २ ॥ दुर्जनाचें भय धरावें त्यापरी । पिसाळलेवरी धांवे श्वान || ३ || दुर्जनाचा भला नव्हे अंगसंग । वोलिलासे त्याग देशाचा त्या ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे किती सांगावें पृथक । अंग कुंभीपाक दुर्जनाचें ॥ ५ ॥
११८. अतिवादी नव्हे शुद्धया बीजाचा । ओळखा जातीचा अंत्यज [पं. अधम.] तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वेद श्रुति नाहीं ग्रंथ ज्या प्रमाण । श्रेष्ठाचें वचन न मानी जो ॥ ध्रु.॥ तुका ह्मणे मद्यपानाचें मिष्टान्न । तैसा तो दुर्जन शिवों नये ॥ २ ॥
११९. शब्दा नाहीं धीर । ज्याची बुद्धि नाहीं स्थिर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्याचें न व्हावें दर्शन | खळा पंगती भोजन ॥ ध्रु.॥ संतास जो निंदी । अधम लोभासाठीं वंदी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पोटीं । भाव अणीक जया होटीं ॥ ३ ॥
१२०. चोरें चोरातें करावा उपदेश । आपुला अभ्यास असेल तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शिंदळीच्या [पं. अंगणी.] मागें वेचितां पाउलें । होईल आपुलें तिच्या ऐसें ॥ ध्रु.॥ तुका ह्मणे भितों पुढिलिया दत्ता । ह्मणऊनि चिंता उपजली ॥२॥
१२१. मांडवाच्या दारा । पुढें आणिला ह्यातारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणे नवरी आणा रांड । जाळा नवऱ्याचें तोंड ॥ ध्रु.॥ समय न कळे । काय उपयोगीं ये वेळे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खरा येथूनिया दूर करा ॥ ३ ॥
१२२. कांहीं नित्यनेमाविण । अन्न खाय तो चि [त. दे. तो श्वान.] श्वान ॥ वांयां मनुष्यपण । भार वाहे तो वृषभ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्याचा होय भूमी भार । नेणे यातीचा आचार ॥ जाला दावेदार भोगवी अघोर पितरांसि ॥ ध्रु.॥ अखंड अशुभ वाणी । खरें न वोले चि [त. दे. न बोले स्वप्नीं.] स्वप्नीं ॥ पापी तयाहुनी आणीक नाहीं दुसरा ॥ २ ॥ पोट पोसी एकला । भूतीं दया नाहीं ज्याला ॥ पाठीं लागे आल्या अतिताचे दाराशीं ॥ ३ ॥ कांहीं संतांचें पूजन । न घडे तीर्थाचें भ्रमण ॥ यमाचा आंदण | सीण थोर पावेल ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे त्यांनीं । मनुष्यपणा केली हानी। देवा विसरूनी गेलीं ह्यणतां मी माझें ॥ ५ ॥
१२३. कन्या गो करी कथेचा विकरा । चांडाळ तो खरा तया नांवें ॥ १ ॥ गुण अवगुण हे दोन्ही प्रमाण । यातिशीं कारण नाहीं देवा ॥ २ ॥ [पं. "जे जैसे करिती ते तैसें पावती । भोग ते भोगिती केले कर्मी” ॥ हें कड़वें जास्ती आहे. ] आशाबद्ध नये करूं तें करिती । तुका ह्मणे जाती नरकामधीं ॥ ३ ॥
१२४. हरिहरां भेद । नाहीं करूं नये वाद ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एक एकाचे हृदयीं । गोडी साखरेच्या ठायीं ॥ ६५ ॥ भेदकासी नाड । एक वेलांटी च आड ॥ २ ॥ उजवें वामांग तुका ह्मणे एक चि अंग ॥ ३ ॥
१२५. वक्त्या आधीं मान । गंध अक्षता पूजन । श्रोता यति जाला जाण । तरी त्या नाहीं [त. अधिकार. ] उचित ॥ १ ॥ ॥ध्रु.॥ शीर सर्वांगा प्रमाण । ययाविधि कर चरण । धर्माचें पाळण । सकळीं सत्य करावें ॥ ध्रु.॥ पट्ट [त. दे. पटपुत्रा सांभाळी.] पुत्र सांभाळी । पिता त्याची आज्ञा पाळी प्रमाण सकळीं । ते मर्यादा करावी ॥ २ ॥ वरासनीं पाषाण । तो न मानावा सामान्य । येर उपकरणें सोनियाचीं परी तीं नीच ॥ ३ ॥ सोनियाचा पैंजण । मुगुटमणि केला हीण | जयाचें कारण । तया ठायीं अळंकार ॥ ४ ॥ सेवका स्वामीसाठीं मान । त्याचें नाम त्याचें धन । तुका ह्मणे जाण । तुह्मी संत तदर्थी ॥ ५ ॥
१२६. घरीं रांडा पोरें मरती उपवासीं । सांगे लोकांपासीं थोरपण ॥ १ ॥ नेऊनियां घरा दाखवावें काय । काळतोंडा जाय चुकावूनि ॥२॥ तुका ह्मणे आह्मी जाणों त्या प्रमाण । ठकावे हे जन तैसे नहीं ॥ ३ ॥
जोहार - अभंग ३.
१२७. मायबाप [त. जोहार माय बाप जोहार. पं. मायबाप जोहार जी जोहार.] जोहार सारा साधावया आलों वेसकर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मागील पुढील करा झाडा । नाहीं तरी खोडा घालिती जी ॥ ध्रु.॥ फांकूं नका रुजू जालिया वांचून । सांगा जी कोण घरीं [पं. धरिती धण्या. ] तीं धण्या ॥ २ ॥ आजि मायबाप करा तडामोडी | उद्यां कोणी घडी राहेना हो ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे कांहीं न चले ते बोली। अखरते सालीं झाडा घेती ॥ ४ ॥
१२८. येऊं द्या जी कांहीं वेसकरास आंतून बाहेर वोजेचा घास ॥ १ ॥ जों यावें तों हात चि रिता नाहीं । कधीं तरीं कांहीं द्यावें घ्यावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उद्यां लावीन [पं. मनेरा.] ह्यनेरा । जे हे दारोदारांभोंवतीं फिरा ॥ ३ ॥
१२९. देती घेती परज गेली । घर खालीं करूनियां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ धांवणियाचे न पडे हातीं । खादली राती काळोखी ॥ ध्रु.॥ अवघियांचें अवघें नेलें । कांहीं ठेविलें नाहीं मागें ॥ २ ॥ सोंग संपादुनि दाविला भाव । गेला आधीं माव वरि होती ॥ ३ ॥ घराकडे पाहूं नये सें चि जालें । अमानत केलें दिवाणांत ॥ ४ ॥ आतां तुका कोणा न लगे चि हातीं । जाली ते निश्चिती बोलों नये ॥ ५ ॥ ॥ ३ ॥
१३०. शुकसनकादिकीं उभारिला बाहो । परिक्षितीला हो दिसां सातां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उठाउठी करी स्मरणाचा धांवा । धरवत देवा नाहीं धीर ॥ ध्रु. ॥ त्वरा जाली गरुड टाकियेला मागें । द्रौपदीच्या लागें नारायणें ॥२॥ तुका ह्मणे करी बहु च तांतडी प्रेमाची आवडी लोभ फार [पं. लोभापर. त. लोभपर.] ॥ ३ ॥
१३१. बोलिलों तें कांहीं तुमचिया हिता । वचन नेणतां क्षमा कीजे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाट दावी तया न लगे रुसावें [पं. शिणावें.] । अतित्याई जीवें नाश पावे ॥ ध्रु.॥ निंब दिला रोग तुटाया अंतरीं । पोभाळितां वरि आंत चरे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हित देखण्यासि कळे पडती आंधळे कृपा माजी ॥ ३ ॥
१३२. माकडें मुठीं धरिले फुटाणे । गुंतले ते नेणे हात तेथें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय तो तयाचा लेखावा अन्याय । हित नेणे काय आपुलें तें ॥ ४५ ॥ शुकें नळिकेशीं गोवियेले पाय । विसरोनि जाय पक्ष दोन्ही ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एक ऐसे पशुजीव न चले उपाव कांहीं तेथें ॥ ३ ॥
१३३. हरि तूं निष्ठुर निर्गुण । नाहीं माया बहु कठिण नव्हे तें करिसी आन कवणें नाहीं केलें तें ॥ १ | ॥ ध्रु. ॥ घेऊनि हरिच्चंद्राचें वैभव । राज्य घोडे भाग्य सर्व पुत्र पत्नी जीव डोंबाघरीं वोपविलीं ॥ ध्रु.॥ नळा दमयंतीचा योग । विघडिला त्यांचा संग ऐसें जाणे जग । पुराणें ही बोलती ॥ २ ॥ राजा शिबी चक्रवर्ती | कृपाळु दया [पं. दयाळु भूर्ती.] भूतीं । तुळविलें अंतीं । तुळें मास । तयाचें ॥ ३ ॥ कर्ण भिडतां समरंगणीं । बाणीं व्यापियेला [पं. त्रासियेला.] रणीं । मागसी पाडोनी । तेथें दांत तयाचे ॥ ४ ॥ बळी सर्वस्वें उदार । जेणें उभारिला कर । करूनि काहार । तो पाताळीं घातला ॥ ५ ॥ श्रियाळाच्या घरीं धरणें मांडिलें मुरारी । मारविलें करीं । त्याचें बाळ त्याहातीं ॥ ६ ॥ तुज भावें जे भजती । त्यांच्या संसारा हे गति । ठाव नाहीं पुढती । तुका ह्मणे करिसी तें ॥ ७ ॥
१३४. चाल केलासी मोकळा । बोल विठ्ठल वेळोवेळां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुज पापचि नाहीं ऐसें । नाम घेतां जवळीं वसे ॥ ध्रु.॥ पंच पातकांच्या कोडी । नामें जळतां न लगे घडी ॥ २ ॥ केलीं मागें नको राहों । तुज जमान आह्मी आहों ॥ ३ ॥ करीं तुज जीं करवती । आणिक नामें घेऊं किती ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे काळा । रीग नाहीं निघती ज्वाळा ॥ ५ ॥
१३५. बाळ बापा ह्मणे काका । तरी तो कां निपराध ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जैसा तैसा भाव गोड पुरवी कोड विठ्ठल ॥ ५ ॥ साकरेसि ह्मणतां धोंडा तरी कां तोंडा न रुचे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आरुष बोल । नव्हे वोल आहाच ॥ ३ ॥
१३६. चिप्तीं नाहीं तें जवळीं असोनि काय । वत्स सांडी माय तेणें न्यायें ॥ १ ॥ प्रीतीचा तो वायु गोड लागे मात । जरी जाय चित्त मिळोनियां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अवघें फिकें भावाविण मीठ नाहीं अन्न तेणें न्यायें ॥ ३॥
१३७. काय काशी करिती गंगा । भीतरिं चांगा नाहीं तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अधणीं कुचर बाहेर तैसा । नये रसा पाकासि ॥ ध्रु.॥ काय टिळे करिती माळा । भाव स्वळा नाहीं त्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे प्रेमें विण । बोले भुंके अवघा | शीण ॥ ३ ॥
१३८. शिंदळा साल्याचा नाहीं हा विश्वास । बाईल तो त्यास न विसंभे ॥ १ ॥ दुष्ट बुद्धि चोरी करी निरंतर । तो हाणे इतर लोक तैसे ॥२॥ तुका ह्मणे जया चित्तीं जे वासना तयाची भावना तयापरी ॥ ३ ॥
काला चेंडुफळी - अभंग १००.
१३९. झेला रे झेला वरचेवर झेला। हातिचें गमावी तो पाठीं साहे टोला ॥ १ ॥ ॥ध्रु.॥ त्रिगुणा चेंडू हातें झुगारी निराळा । वरिलिया मुखें मन लावी तेथें डोळा ॥ ध्रु.॥ आगळा होऊनि धरी वरिचिया वरी । चपळ तो जिंके गांढ्या ठके येरझारीं ॥ २ ॥ हातीं सांपडलें उभें बैसों नेदी कोणी सोरीमागें सोरी घेती ओणवें करूनि ॥ ३ ॥ डांई पडिलिया सोसी दुःखाचे डोंगर । पाठीवरी भार भोंवता ही उभा फेर ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे सुख पाहे तयाचें आगळें । जिंकी तो [पं. जिंकीतो हरिसी ] हरवी कोणी एका तरी काळें ॥ ५ ॥
१४०. अझुनि कां थीर पोरा न ह्मणसी किर। धरुनियां धीर लाजे वुर निघाला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मोकळा होतासि कां रे पडिलासि डाईं । वरिलांचा भार आतां उतरेसा नाहीं ॥ ६५ ॥ मेळवूनि मेळा एकाएकीं दिली मिठी । कवळिलें एक बहु बैसविलीं पाठीं ॥ २ ॥ तळील तें वरी वरील तें येतें तळा । न सुटे तोंवरी येथें गुंतलिया खेळा ॥ ३ ॥ सांडितां ठाव पुढें सईल धरी हात चढेल तो पडेल ऐसी ऐका रे मात ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे किती आवरावे हात पाय न खेळावें तोंच बरें वरी न ये डाय ॥ ५ ॥
कोडें - अभंग २
१४१. कोडें रे कोडें ऐका हें कोडें । उगवूनि फार राहे गुंतोनियां थोडें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुसतसे सांगा मी हें माझें ऐसें काई ॥ रुसूं नका नुगवे तो झवे आपुली आई ॥ ध्रु.॥ सांगतों हैं मूळ काहीं न धरावी खंती । [दे. ज्यार्ले ज्यवो. त. ज्यालें जेवो.] जालें जीवो मेलें मरो प्रारब्धा हातीं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अभिमान सांडावा सकळीं । नये अंगावरी वांयां येऊ देऊं कळी ॥ ३ ॥
१४२. नुगवे तें उगवून सांगितलें भाई । घालुनियां ताळा आतां शुद्ध राखा घाई ॥ १ ॥ ॥ध्रु.॥ आतां कांहीं नाहीं राहिलें । म्यां आपणा आपण पाहिलें ॥ ध्रु.॥ कमाईस मोल येथें नका रीस मानू । निवडूं नये मज कोणा येथें वानूं ॥२॥ तुका ह्मणे पदोपदीं कान्हो वनमाळी । जयेजत मग सेवटिला एक वेळीं ॥ ३ ॥
१४३. [दे. त. हारस.] हरुप आनंदाचा घोष करा हरिनामाचा । कोण हा दैवाचा भाग पावे येथील ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुण्य पाहिजे बहुत । जन्मांतरींचें संचित । होईल करीत । आला अधिकारी तो ॥ ध्रु.॥ काय पाहातां हे भाई हरु नाचा धरा घाई पोटभरी कांहीं । घेतां [वे. उरी कांही.] उरी न ठेवा ॥ २ ॥ जें सुख दृष्टी आहे । तें च अंतरीं जो लाहे । तुका ह्मणे काय । कळिकाळ तें बापुडें ॥ ३ ॥
१४४. अवघे गोपाळ ह्मणती या रे करूं काला । काय कोणाची सिदोरी ते पाहों द्या मला । नका कांहीं मागें पुढें रे ठेवूं खरें च बोला । वंची वंचला तो चि रे येथें भोवंडा त्याला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घेतल्या वांचून झाडा रे नेदी आपुलें कांहीं । एकां एक ग्वाही बहुत देती मोकळें नाहीं । ताक सांडी येर येर रे काला भात भाकरी दहीं आलें घेतो मध्यें बैसला नाहीं आणवीत तें ही ॥ ध्रु.॥ एका नाहीं धीर तांतडी दिल्या सोडोनि मोटा । एक सोडितील गाठी रे एक चालती वाटा एक उभा भार वाहोनि पाहे उगा चि खोटा । एक ते करूनि आराले आतां ऐसें चि घाटा ॥ २ ॥ एकीं स्थिराविल्या गाई रे एक वळत्या देती। एकांच्या फांकल्या वोढाळा फेरे भोंवतीं घेती । एकें चाराबोरा गुंतलीं नाहीं जीवन चित्तीं एक एका चला ह्मणती एक हुंबरी घेती ॥ ३ ॥ एकीं एकें वाटा लाविलीं भोळीं नेणतीं मुलें । आपण घरींच गुंतले माळा नासिलीं फुलें । गांठीचें तें सोडूं नावडे खाय आइतें दिलें । सांपडलें वेठी वोढी रे भार वाहातां मेलें ॥ ४ ॥ एक ते माया गुंतले घरीं बहुत काम । वार्ताही नाही तयाची तया कांहीं च ठावें । जैसें होतें शिळें संचित तैसें लागलें खावें । हातोहातीं गेलें वेचुनि मग पडिलें ठावें ॥ ५ ॥ एकीं हातीं पायीं [पं. दे. पट.] पटे रे अंगीं लाविल्या राखा एक ते सोलिव बोडके केली सपाट शिखा । एक ते आळसी तळीं रे वरी वाढिल्या काखा । सिदोरी वांचून बुद्धि रे केला अवघ्यां वाखा ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे आतां कान्होबा आह्मां वांटोनि द्यावें आहे नाहीं आह्मांपाशीं तें तुज अवघें चि ठावें । मोकलितां तुह्मी शरण आह्मी कवणासि जावें । कृपावंतें कृपा केली रे पोट भरे तों खावें ॥ ७ ॥
१४५. बैसवुनि फेरी । गडियां मध्यभागीं हरी । अवधियांचें करी समाधान सारिखें ॥ १ ॥ ॥ध्रु.॥ पाहे तो देखे समोर । भोगी अवघे प्रकार हरुषें झेली कर कवळ मुखीं देती ते ॥ ध्रु.॥ बोले बोलतिया सवें । देतील तें त्यांचें घ्यावें । एक एका ठावें । येर येरा अदृश्य ॥ २ ॥ तुका ह्मणे देवा । बहु आवडीचा हेवा । कोणाचिया जीवा । वाटों नेदी विषम ॥ ३ ॥
१४६. आह्मां निकट वासें । कळों आलें जैसें तैसें नाहीं अनारीसें । कान्होबाचे अंतरीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पीडती आपुल्या भावना । जैसी जयाची वासना । कर्माचा देखणा । पाहे लीळा कौतुक ॥ ध्रु.॥ खेळ खेळे न पडे डाई | ज्याचा भार त्याच्या ठायीं । कोणी पडतील डाईं । कोणी कोडीं उगवीती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कवळ । हातीं घेऊनि गोपाळ । देतो ज्यांचें बळ । त्यांसि तैसा विभाग ॥ ३ ॥
१४७. काम सारूनि सकळ । आले अवघे गोपाळ । जाली आतां वेळ । ह्मणती आणा सिदोऱ्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ देती आपुलाला झाडा गाई वैसविल्या वाडां दोंदिल बोबडा । वांकड्याचा हरि मेळीं ॥ ध्रु.॥ आपुलालिये आवडी । मुदा बांधल्या परवडी । निवडूनियां गोडी । हरि मेळवी त्यांत तें ॥ २ ॥ भार वागविला खांदीं । नव्हती मिळाली जों मांदी सकाळांचे संदी । वोझीं अवघीं उतरलीं ॥ ३ ॥ मागे जो तांतडी । त्यासि रागा येती गडी । तुझी कां रे कुडी । येथें मिथ्या भावना ॥ ४ ॥ एक एकाच्या संवादें । कैसे धाले ब्रह्मानंदें [पं. परमानंदें] । तुका ह्मणे पदें। या रे वंदूं हरीचीं ॥ ५ ॥
१४८. यमुनें पाबळीं । गडियां बोले वनमाळी आणा सिदोऱ्या सकळी । काला करूं आजी | अवघें एके ठायीं । करूनि स्वाद त्याचा पाहीं । मजपाशीं आहे तें ही । तुह्यामाजी देतों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणती वरवें गोपाळ । ह्मणती बरवें गोपाळ । वाहाती सकळ । मोहरी पांवे आनंदें । खडकीं सोडियेल्या मोटा । अवघा केला एकवटा । काला करूनियां वांटा । गडियां देतो हरि ॥ [पं. परमानंदें. ] ॥ एकापुढे एक । घाली हात पसरी मुख । गोळा पांवे तया सुख । अधिक चि वाटे । ह्मणती गोड जालें । ह्मणती गोड जालें । [पं. आणीक देई घालें ॥ नाहीं पोट आमुचें ॥] आणिक देईं । नाहीं पोट धालें ॥ २ ॥ हात नेतो मुखापासीं । एर आशा तोंड वासी । खाय आपण तयासी । दावी वांकुलिया । देऊनियां मिठी । पळे लागतील पाठीं । धरूनि काढितील ओठीं । मुखामाजी खाती ॥३ ॥ ह्मणती ठकडा रे कान्हा । लावी घांसा भरी राणा । दुम करितो शहाणा । पाठोवाठीं तयाच्या । अवघियांचे खाय । कवळ कृष्णा माझी माय । सुरवर हाणती हाय हाय । सुखा अंतरलों ॥ ४ ॥ एक एका मारी । डुंगा पाठी तोंडावरी । गोळा न साहवे हरि । ह्मणे पुरे आतां । येतो काकुलती । गोळा न साहवे श्रीपती | ह्मणे खेळों आतां नीती । सांगों आदरिलें ॥ ५ ॥ आनंदाचे फेरी माजी घालुनियां हरी। एक घालिती हुंवरी। वाती सिंगें पांवे । वांकडे बोबडे । खुडे भुडे एक लुडे । कृष्णा आवडती पुढें । बहु भाविक ते ॥ ६ ॥ करी कवतुक | त्यांचें देखोनियां मुख । हरी वाटतसे सुख । खदखदां हांसे एक एकाचें उच्छिष्ट । खातां न मानिती वीट । ल लाजतां ही धीट । आपुलिया संगें ॥ ७ ॥ नाहीं ज्याची गेली भुक । त्याचें पसरवितो मुख । अवधियां देतो सुख । सारिखें चि हरी । ह्मणती भला भला हरी । तुझी संगती रे बरी । आतां चाळविसी तरी । न वजों आणिकां सवें ॥ ८ ॥ गाई विसरल्या चार पक्षी श्वापदांचे भार । जालें यमुनेचें स्थिर । जळ वाहों ठेलें । देव पाहाती सकळ । मुखें घोटूनियां लाळ | धन्य ह्मणती गोपाळ । धिग जालों आह्मी ॥ ९ ॥ ह्मणती कैसें करावें । ह्मणती कैसें करावें । यमुनाजळीं व्हावें । मत्स्य शेष घ्यावया । सुरवरांचे थाट । भरलें यमुनेचें तट । तंव अधिक ची होंट । मटमटां वाजवी ॥ १० ॥ आनंदें सहित | क्रीडा करी गोपीनाथ ह्मणती यमुनेंत हात । नका धुऊं कोणी । ह्मणती जाणे जीवीचें । ह्मणती जाणे जीवीचें । लाजे त्यास येथें कैचें । शेष कृष्णाचें । लाभ थोरिवे ॥ ११ ॥ धन्य दिवस काळ । आजी पावला गोपाळ । ह्मणती धालों रे सकळ । तुझिया नि हातें । मानवले गडी । एक एकांचे आवडी । दहीं खादलें परवडी । धणीवरी आजी ॥ १२ ॥ तुझा संग बरवा। नित्य आह्मां द्यावा । ऐसें करूनि जीवा । नित्य देवा चालावें । तंव ह्मणे वनमाळी घ्यारे काठिया कांबळी । आतां जाऊं खेळीमेळीं । गाई चारावया ॥ १३ ॥ तुका ह्मणे प्रेमें धालीं । कोणा न साहवे चाली । गाई गोपाळांसि केली । आपण यांसरी ॥ १४ ॥ आजि जाला आनंद आजि जाला आनंद चाले परमानंद । सवें आह्मांसहित ॥ १५ ॥
१४९. या हो या चला जाऊं सकळा । पाहों हा सोहळा आजि वृंदावनींचा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाइला गोपाळें वेणुनाद पडे कानीं । धीर नव्हे मनीं चित्त जालें चंचळ ॥ ध्रु.॥ उरलें तें सांडा काम नका करूं गोवी हे चि वेळ ठाची मज कृष्णभेटीची ॥ २ ॥ निवतील डोळे याचें श्रीमुख पाहातां । बोलती तें आतां घरचीं सोसूं वाईट ॥ ३ ॥ कृष्णभेटीआड कांहीं [पं. न साहे. ] नावडे आणीक । लाज तरी लोक मन जालें उदास ॥ ४ ॥ एकाएकीं चालियेल्या सादावीत सवें । तुका ह्मणे देवें रूपें केल्या तन्मय ॥ ५ ॥
फुगड्या - अभंग २
१५०. फुगडी फू फुगडी घालितां उघडी राहे । लाज सांडोनि एक एकी पाहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फुगडी गे अवघें मीडी गे । तरीच गोडी गे संसार तोडी गे ॥ ध्रु.॥ मागें जें शिकली होतीस पोटीं । तें चि विचारूनि आतां उच्चारी ओठीं ॥ २ ॥ त्रिगुणांची वेणी तुझे उडते पाठीं । सावरूनि धरी घाली मूळवंदीं गांठी ॥ ३ ॥ आगळें पाउल जिंके एकाएक । पावसी मान हे मानवती तिन्ही लोक ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे तुजमजमध्यें एक भाव । सम तुकें वार घेऊं पावों उंच ठाव ॥ ५ ॥
१५१. फुगडी फू सवती माझे तूं । हागुनि | भरलें धू तुझ्या डुंगा तोंडावरि धू ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फुगडी घेतां आली हरी । ऊठ जावो जगनोवरी ॥ ध्रु. ॥ हात पाय बेंबळ जाती। ढुंगण घोळितां लागे माती ॥ २ ॥ सात पांच आणिल्या हरी । वांचुनी काय तगसी पोरी ॥ ३ ॥ सरला दम पांगले पाय । आझुनि वरी घोळिसी काय ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आझुन तरी सांगितलें तें गधडी करी ॥ ५ ॥
लखोटा - अभंग १.
१५२. लये लये लखोटा । मूळबंदि कासोटा । भावा केलें साहें। आतां माझें पाहें ॥ १ ॥ हातोहातीं गुंतली । जीवपणा मुकली। धीर माझा निका । सांडीं बोल फिका ॥ २ ॥ अंगीकारी हरि । नको पडों फेरी । लाज धरीं भांडे । जग झोडी रांडे ॥ ३ ॥ बैस भावा पाठीं ऐक माझ्या गोष्टी केला सांडीं गोहो। येथें धरीं मोहो ॥ ४ ॥ पाठमोरा डोल । आवरी तें बोल । पांगलीस बाळा पुढें अवकळा ॥ ५ ॥ आतां उभी ठायीं । उभाउभीं पाहीं । नको होऊं डुकरी । पुढें गाढव कुतरी ॥ ६ ॥ नामा केलें खरें । आपुलें म्या बरें । तुका ह्मणे येरी । पांगविल्या पोरी ॥ ७ ॥
हुंबरी - अभंग १.
१५३. तुशीं कोण घाली हुंबरी । साही पांगल्या अठरा चारी ॥ ध्रु.॥ सहस्र मुखावरी हरी । शेष शिणविलें ॥ १ ॥ ॥ध्रु. ॥ चेंडुवासवें घातली उडी । नाथिला काळिया देऊनि बुडी ॥ २ ॥ अशुद्ध पीतां करुणा नाहीं । तुवां माउशी ही मारियेली ॥ ३ ॥ रावणाचें घर बुडविलें सारें । त्याचीं रांडापोरें मारियेलीं ॥ ४ ॥ जाणों तो ठावा आहेसि आह्मां । तुवां आपुला मामा मारियेला ॥ ५ ॥ याशीं खेळतां नाश थोरू । तुकयास्वामी सारंगधरू ॥ ६ ॥
हमामा - अभंग २.
१५४. मशीं पोरा घे रे बार । तुझें बुजीन खालील द्वार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पोरा हमामा रे हमामा रे ॥ ध्रु.॥ मशीं हमामा तूं घालीं । पोरा वरी सांभाळीं खालीं ॥ २ ॥ तरी च मशीं बोल । पोरा जिव्हाळ्याची ओल ॥ ३ ॥ मशीं घेतां भास । जीवा मीतूंपणा नास ॥ ४ ॥ मज सर्वे खरा पण जाऊं नेदी घरा ॥ ५ ॥ आमुचिये रंगीं । दुजें तगेना ये संगीं ॥ ६ ॥ तुक्यासवें भास। हरी जीवा करी नास ॥ ७ ॥
१५५. हमामा रे पोरा हमामा रे । हमामा घालितां ठकलें पोर करी येरझार चौऱ्याशीची ॥ १ ॥ ॥ध्रु. ॥ पहिले पहारा रंगासि आलें सोहं सोहं सें बार घेतलें । देखोनि गडी तें विसरलें । डाई पडिलें आपणची ॥ ध्रु.॥ दुसऱ्या | पहारा महा आनंदें | हमामा घाली छंदछंदें । दिस वाढे तों गोड वाटे । परि पुढे नेणे पोर काय होतें तें ॥ २ ॥ तिसऱ्या पहारा घेतला बार। अहंपणें पाय न राहे स्थिर सोस सोस करितां डाई पडसी । सत्य • हा निर्धार ॥ ३ ॥ चौथ्या पहारा हमामा । घालिसी कांपविसी हातपाय । सुऱ्यापाटिलाचा पोर यम । त्याचे पडसील डाई ॥ ४ ॥ हमामा घालितां भ्याला तुका त्यानें सांडिली गड्याची सोई । यादवांचा मूल एक विठोबा त्यासवें चारितो गाई ॥ ५ ॥
गाई - अभंग १.
१५६. आह्मां घरीं एक गाय दुभता हे। पान्हा न समाये त्रिभुवनीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वान ते सांवळी नांव तें श्रीधरा । चरे वसुंधरा चौदा भुवनें ॥ ५ ॥ वत्स नाहीं माय भलत्या सवें जाय । कुर्वाळी तो लाहे भावभरणा ॥ २ ॥ चहूं धारीं क्षीर वोळली अमुप । धाले सनकादिक सिद्ध मुनी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे माझी भूक तेथें काय । जोगाविते माय तिन्ही लोकां ॥ ४ ॥
कांडण - अभंग २.
१५७. सिद्ध करूनियां ठेविलें कांडण मज सांगातीण शुद्ध बुद्धि मे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आठव हा धरीं मज जागें करीं । मागिले पाहारीं सेवटिचा गे ॥ ध्रु.॥ सम तुकें घाव घालीं वो साजणी । मी तुजमिळणी जंव मिळें ॥ २ ॥ एक कशी पाखडी दुसरी निवडी । निःशेष तिसडी ओज करी ॥ ३ ॥ सरलें कांडण पाकसिद्धि करी । मेळवण क्षिरीसाकरेचें ॥ ४ ॥ उद्धव अक्रूर बंधु दोघेजण । बाप नारायण जेवणार ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे मज मोहरीं आवडी । ह्मणोनि तांतडी मूळ केलें ॥ ६ ॥
१५८. सावडीं कांडण ओवी नारायण निवडे आपण भूस सार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुसळ आधारीं आवरूनि धरीं । सांवरोनि थिरीं घाव घालीं ॥ ध्रु.॥ वाजती कांकणें अनुहात गजरें। छंद माहियेरे गाऊं गीति ॥ २ ॥ कांडितां कांडण नव्हे भाग शीण । तुजमजपण निवडे तों ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे रूप उमटे आरिसा । पाक त्या सरिसा शुद्ध जाला ॥ ४ ॥
आडसण दळण- अभंग १.
१५९. शुद्धीचें सारोनि भरियेली पाळी । भरडोनि वोंगळी नाम केलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आडसोनि शुद्ध करीं वो साजणी । सिद्ध कां पापिणी नासियेलें ॥ ध्रु.॥ सुपीं तों चि पाहें धड उगटिलें । नव्हतां नासिलें जगझोडी ॥ २ ॥ सपीं तों चि आहे तुज तें आधीन । दळिल्या जेवण जैसें तैसें ॥ ३ ॥ सुपीं तों चि संग घेईं धडफुडी । एकसा गधडी नास केला ॥ ४ ॥ दळितां आदळे तुज कां न कळे । काय गेले डोळे कान तुझे ॥ ५ ॥ सुपीं तों चि वोज न करितां सायास । पडसी सांदीस तुका ह्मणे ॥ ६ ॥
दळण - अभंग १.
१६०. शुद्ध दळणाचें सुख सांगों काई । मानवित सईबाई तुज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शुद्ध तें वळण लवकरी पावे । डोलवितां निवे अष्टांग तें ॥ ध्रु.॥ शुद्ध हें जेवितां तन निवे मन। अल्प त्या इंधन बुडा लागे ॥ २ ॥ शुद्ध त्याचा पाक सुचित चांगला । अविट तयाला नाश नाहीं ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे शुद्ध आवडे सकळां । भ्रतार वेगळा न करी जीवें ॥ ४ ॥
१६१. उपजोनियां पुढती येऊं । काला खाऊं दहींभात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वैकुंठीं तों ऐसें नाहीं । कवळ कांहीं काल्याचें ॥ ध्रु.॥ एकमेकां देऊं मुखीं । सुखीं घालूं हुंबरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाळवंट । बरवें नीट उत्तम ॥ ३॥
१६२. याल तर या रे लागें । अवघे माझ्या मागें मागें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आजि देतों पोटभरी । पुरे ह्मणाल तव ॥ ध्रु.॥ हळू हळू चला । कोणी कोणाशीं न बोला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सांडा घाटे । तेणें नका भरूं पोटें ॥ ३॥
१६३. शिंकें लावियेलें दुरी । होतों तिघांचे मी वरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुझी व्हारे दोहींकडे । मुख पसरूनि गडे ॥ ६५ ॥ वाहाती त्या धारा घ्यारे दोहींच्या कोंपरा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हातीं टोका अधिक उणें नेदी एका
१६४. पळाले ते भ्याड । त्यांसि येथें जाला नाड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ धीट घेती धणीवरी । शिंकीं उतरतो हरी ॥ ध्रु.॥ आपुलिया मतीं। पडलीं विचारीं तीं रितीं ॥ २ ॥ तुका लागे घ्यारे पायां । कैं पावाल या ठाया ॥ ३
१६५. धालें मग पोट | केला गड्यांनीं बोभाट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ये रे ये रे नारायणा । बोलों अबोलण्या खुणा ॥ ध्रु.॥ खांद्यावरी भार । तीं शिणती बहु फार ॥ २ ॥ तुकयाच्या दातारें । नेलीं सुखी केलीं पोरें ॥ ३ ॥
१६६. पाहाती गौळणी । तंव पालथी दुधाणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणती नंदाचिया पोरें । आजि चोरी केली खरें ॥ ध्रु.॥ त्याविण हे नासी । नव्हे दुसरिया ऐसी ॥ २ ॥ सवें तुका मेळा । त्याणें अगुणा आणिला ॥ ३ ॥
१६७. आतां ऐसें करूं । दोघां धरूनियां मारूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग टाकिती हे खोडी । तोंडीं लागली ते गोडी ॥ ध्रु.॥ कोंडूं घरामधीं । न बोलोनि जागों बुद्धी ॥ २ ॥ बोलावितो देवा । तुका गडियांचा मेळावा ॥ ३ ॥
१६८. गडी गेले रडी । कान्हो नेदीस तूं चढी ॥ १ ॥ ॥ध्रु. ॥ आह्मी न खेळों न खेळों आला भाव तुझा कळों ॥ ध्रु.॥ न साहावे भार । बहु लागतो उशीर ॥ २ ॥ तुका आला रागें । येऊं नेदी मागें मागें ॥ ३ ॥
हाल - अभंग २.
१६९. यमुनेतटीं मांडिला खेळ । ह्मणे गोपाळ गडियांसि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हाल महाहाल मांडा । वाउगी सांडा मोकळी ॥ ध्रु.॥ नांवें ठेवूनि वांटा गडी । न वजे रडी मग कोणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कान्हो तिळतांदळ्या । जिंके तो करी आपुला खेळ्या ॥ ३ ॥
१७०. बळें डाईं न पडे हरी । बुद्धि करी शाहणा तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मोकळें देवा खेळों द्यावें । सम भावें सांपडावया ॥ ध्रु.॥ येतो जातो वेळोवेळां । न कळे कळा सांपडती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे धरा ठायींच्या ठायीं । मिठी जीवीं पार्थी घालुनियां ॥ ३ ॥
सुतुतू - अभंग १.
१७१. जीवशिवाच्या मांडूनि हाला । अहं सोहं दोन्ही भेडती भला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घाली सुतुतू फिरोनि पाही आपणासि । पाही बळिया तो मागिला तुटी पुढिलासि ॥ ध्रु.॥ खेळिया तो हाल सांभाळी । धुम घाली तो पडे पाताळीं ॥ २ ॥ बळिया गांढया तो चि खेळे । दम पुरे तो वेळोवेळां खेळे ॥ ३ ॥ हातीं पडे तो चि ढांग | दम पुरे तो खेळिया चांग ॥ ४ ॥ मागें पुढें पाहे तो जिंके । हातीं पडे तो चि आधार फिके ॥ ५ ॥ आपल्या बळें खळे रे भाई । गडियाची सांडोनि सोई ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे मी खेळिया नव्हें । जिकडे पडें त्या चि सवें ॥ ७ ॥
१७२. अनंत ब्रह्मांडें उदरीं । हरि हा बाळक नंदा घरीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नवल केव्हडें केव्हडें । न कळे कान्होबाचें कोडें ॥ ध्रु.॥ पृथ्वी जेणें तृप्त केली । त्यासि यशोदा भोजन घाली ॥ २ ॥ विश्वव्यापक कमळापती । त्यासि गौळणी कडिये घेती ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे नटधारी । भोग भोगून ब्रह्मचारी ॥ ४ ॥
१७३. कृष्ण गोकुळीं जन्मला । दुष्टां चळकांप सुटला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होतां कृष्णाचा अवतार | आनंद करिती घरोघर ॥ ध्रु.॥ प्रेम [पं. सदा नाम वाचें गाती ॥ प्रेमें आनंदें नाचती. ] नाम वाचें गाती । सदा आनंदें नाचती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हरती दोष | आनंदानें करिती घोष ॥ ३ ॥
१७४. मेळउनि सकळ गोपाळा । कांहीं करिती विचार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चला जाऊं चोरू लोणी । आजि घेऊं चंद्रधणी । वेळ लावियेला अझुणी एकाकरितां गडे हो ॥ ध्रु.॥ वाट काढिली गोविंदीं मागें गोपाळांची मांदी ॥ २ ॥ अवघा चि वावरे । कळों नेदी कोणा फिरे ॥ ३ ॥ घर पाहोनि एकांताचें । नवविधा नवनीताचें ॥ ४ ॥ रिघे आपण भीतरी । पुरवी माथुलियाच्या हरी ॥ ५ ॥ बोलों नेदी हाणे स्थीर । खुणा दावी खा रे क्षीर ॥ ६ ॥ जोगावल्यावरी । तुका करितो चाकरी ॥ ७ ॥
१७५. धन्य त्या गौळणी इंद्राच्या पूजनीं । नैवेद्य हिरोनि खातो कृष्ण ॥ १ ॥ अरे कृष्णा इंद्र अमर इच्छिती । कोण तयांप्रति येइल आतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे देव दाखवी विंदान। नैवेद्य खाऊन हासों लागे ॥ ३ ॥
१७६. तुह्मी गोपी बाळा मज कैशा नेणा । इंद्र अमरराणा म्यां चि केला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ इंद्र चंद्र सूर्य ब्रह्मा तिन्ही लोक | माझे सकळीक यम धर्म ॥ ध्रु.॥ मजपासूनिया जाले जीव शिव देवांचा ही देव मी च कृष्ण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यांसी बोले नारायण । व्यर्थ मी पाषाण जन्मा आलों ॥ ३ ॥
१७७. कां रे गमाविल्या गाई आली वळती तुझी जाई । मागें जालें काई । एका तें का नेणसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केलास फजित । मागें पुढें ही बहुत लाज नाहीं नित्य । नित्य दंड पावतां ॥ ध्रु.॥ वोला खोडा खिळ गाढी । ऐसा कोण तये काढी । धांवेल का पाडी । तुझी आधीं वोढाळा ॥ २ ॥ चाल धांवें । मी ही येतों तुजसवें । तुका ह्मणे जंव तेथें नाहीं पावली ॥ ३ ॥
१७८. काय या संतांचे मानूं उपकार । मज निरंतर जागविती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय देवा यांसि व्हावें उतराई | ठेवितां हा पायीं जीव थोडा ॥ ध्रु.॥ सहज बोलणें हित उपदेश करूनि सायास शिकविती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वत्स धेनुचिया चित्तीं । तैसें मज येती सांभाळित ॥ ३ ॥
१७९. कंठीं धरिला कृष्णमणी । अवघा जनीं प्रकाश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काला वांटू एकमेकां । वैष्णवा निका संभ्रम ॥ ध्रु.॥ वांकुलिया ब्रह्मादिकां । उत्तम लोकां दाखवूं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भूमंडळीं । आह्मी बळी वीर गाढे ॥ ३ ॥
१८०. कवळाचिया सुखें । परब्रह्म जालें गोरखें । हात गोऊनि खाय मुखें । बोटासांदी लोणचें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.॥ कोण जाणे तेथें । कोण लाभ कां तें । [त. ब्रह्मादिकातें दुर्लभ शेष येथींचें.] ब्रह्मादिकां दुर्लभ ॥ ध्रु.॥ घाली हमामा हुंवरी। पांवा वाजवी छंदें [पं. पांवा वाजवी मोहरी.] मोहरी । गोपाळांचे फेरी । हरि छंदें नाचतसे ॥ २ ॥ काय नव्हतें त्या घरीं खावया । रिघे लोणी चोरावया । तुका ह्मणे सर्वे तया । आह्मी ही सोंकलों ॥ ३ ॥
१८१. कान्होबा आतां तुह्मी आह्मी च गडे । कोणाकडे जाऊं नेदूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाहीन तुझी भारशिदोरी । वळतीवरी येऊं नेदीं ॥ ध्रु.॥ ढवळे गाईचें दूध काढूं । एकएकल्यां ठोंबें मारूं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे टोकवूं त्यांला । जे तुझ्या बोला मानीत ना ॥ ३ ॥
१८२. बहु काळीं बहु काळीं । आह्मी देवाचीं गोवळीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहीं विटों देत भात । जेऊं बैसवी सांगातें ॥ ध्रु.॥ बहु काळें बहु काळें । माझें पांघरे कांबळें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहीं नाहीं । त्याचें आमचें सें कांहीं ॥३॥
१८३. बहु बरा बहु बरा यासांगातें मिळे चारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणोनि जीवेंसाठीं घेतली कान्होबाची पाठी ॥ ध्रु.॥ बरवा बरवा दिसे । समागम याचा निमिषें ॥ २ ॥ पुढती पुढती तुका । सोंकला सोंकवितो लोकां ॥३॥
१८४. घेती पाण्यासी हुंबरी । त्यांचें समाधान करी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐशी गोपाळांची सवे । जाती तिकडे मागें धांवे ॥ ध्रु.॥ स्थिरावली गंगा । पांगविली ह्मणे उगा ॥ २ ॥ मोहरी पांवा काठी । तुका ह्मणे याजसाठीं ॥ ३
१८५. वळी गाई धांवे घरा । आमच्या करी येरझारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नांव घेतां तो जवळी । बहु भला कान्हो बळी ॥ ध्रु.॥ नेदी पडों उणें पुरें । ह्मणे अवघें चि बरें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्ता | वाटे न व्हावा परता ॥ ३
१८६. ह्मणती धालों धणीवरी । आतां न लगे शिदोरी नये क्षणभरी । आतां यासि विसंबों ॥ १ ॥ ॥ध्रु. ॥ चाल चाल रे कान्होबा खेळ मांडूं रानीं । बैसवूं गोठणीं गाई जमा करूनि ॥ ध्रु.॥ न लगे जावें घरा । चुकलिया येरझारा । सज्जन सोयरा । मायबाप तूं आह्मां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे धालें पोट | आतां कशाचा बोभाट । पाहाणें ते वाट । मागें पुढें राहिली ॥ ३ ॥
१८७. तुझिये संगति । जाली आमुची निश्चिति ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहीं देखिलें तें मिळे । भोग सुखाचे सोहळे ॥ ध्रु.॥ घरीं ताकाचें सरोवर येथें नवनीताचे पूर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां । आह्मी न वजों दवडितां ॥ ३॥
१८८. कामें पीडिलों माया । बहु मारी नाहीं दया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुझ्या राहिलों आधारें । जालें अवघें चि बरें ॥ ध्रु. ॥ तुझे लागलों संगती । आतां येतों काकुळती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुझ्या भिडा । कान्होबा हे गेली पीडा ॥ ३ ॥
टिपरी - अभंग ७.
१८९. खेळ मांडियेला वाळवंटी घाई नाचती वैष्णव भाई रे । क्रोध अभिमान केला पावटणी । एक एका लागतील पायीं रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाचती आनंदकल्लोळीं । पवित्र गाणें नामावळी । कळिकाळावरि घातलीसें कास । एक एकाहुनी बळी रे ॥ ध्रु.॥ गोपीचंदनउटी तुळसीच्या माळा । हार मिरवती गळां । टाळ मृदंग घाई पुष्पवरुषाव । अनुपम्य सुखसोहळा रे ॥ २ ॥ लुब्धलीं [पं. लुब्धल्या. ] नादी लागली समाधी । मूढ जन नर नारी लोकां । पंडित ज्ञानी योगी महानुभाव । एकचि सिद्धसाधकां रे ॥ ३ ॥ वर्णाभिमान विसरली याति । एकएकां लोटांगणीं जाती । निर्मळ चित्तें जालीं नवनीतें । पाषाणा पाझर सुटती रे ॥ ४ ॥ होतो जयजयकारगर्जत अंबर । मातले हे वैष्णव वीर रे। तुका ह्मणे सोपी केली पायवाट उतरावया भवसागर रे ॥ ५ ॥
१९०. एके घाईं खेळतां न पडसी डाईं दुचाळ्यानें ठकसील भाई रे । त्रिगुणांचे फेरी थोर कष्टी होसी । या चौघांची तरी धरीं सोई रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खेळ खेळोनियां निराळा चि राही सांडी या विषयाची घाई रे । तेणें चि खेळें बसवंत होसी । ऐसें सत्य जाणें माझ्या भाई रे ॥ ध्रु.॥ सिंपियाचा पोर एक खेळिया नामा । तेणें विठ्ठल बसवंत केला रे । आपुल्या संवगडिया सिकवूनि घाईं । तेणें सतंतर फड जागविला रे । एक घाईं खेळतां तो न चुके चि कोठें । तया संत जन मानवले रे ॥ २ ॥ ज्ञानदेव मुक्ताबाई वटेश्वर चांगा । सोपान आनंदें खेळती रे । कान्हो गोवारी त्यांनीं बसवंत केला आपण भोंवतीं नाचती रे। सकळिकां मिळोनि एकी च घाईं । त्याच्या ब्रह्मादिक लागती पायीं रे ॥ ३ ॥ रामा बसवंत कबिर खेळिया जोडा बरवा मिळाला रे। पांचा संवगडियां एक चि घाई । तेथें नाद बरवा उमटला रे । ब्रह्मादिक सुरवर मिळोनियां त्यांनीं तो ही खेळ निवडला रे ॥ ४ ॥ ब्राह्मणाचा पोर खेळिया एका भला । तेणें जन खेळकर केला रे । जनार्दन बसवंत करूनियां । तेणें वैष्णवांचा मेळ मेळविला रे। एक चि घाईं खेळतां खेळतो आपण चि बसवंत जाला रे ॥ ५ ॥ आणीक खेळिये होउनियां गेले । वर्णावया वाचा मज नाहीं रे । तुका ह्मणे गडे हो हुशारुनि खेळा । पुढिलांची धरूनियां सोई रे । एक चि घाईं खेळतां जो चुकला तो पडेल संसारडाईं रे ॥ ६ ॥
१९१. वाराही सोळा गडियांचा मेळा सतरावा बसवंत खेळिया रे । जतिस पद राखों जेणें टिपरिया घाई । अनुहातें वायें मांदळा रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाचत पंढरिये जाऊं रे खेळिया । विठ्ठल रखुमाई पाहूं रे ॥ ध्रु.॥ सा चहूं वेगळा [पं. आठरा.] अठराही निराळा । गाऊं वाजवूं एक चाळा रे । विसरती पक्षी चारा घेणें पाणी । तारुण्य देहभाव बाळा रे ॥ २ ॥ आनंद तेथिचा मुकियासि वाचा । बहिरे ऐकती कानीं रे । आंधळ्यांसि डोळे पांगळांसि पाय । तुका ह्मणे वृद्ध होती [ दे. त. तारुण्यें] तरणे रे ॥ ३ ॥
१९२. दोन्ही टिपरीं एक चि नाद । सगुण निर्गुण नाहीं भेद रे । कुसरी अंगें मोडितील परी । मेळविति एका [पं. एकाएकछंदें रे.] छंदें रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कांहीं च न बजे वांयां रे। खेळिया एक चि बसवंत अवधियां रे । सम विषम तेथें होऊं च नेदी । जाणऊनि आगळिया रे ॥ ध्रु.॥ संत महंत सिद्ध खेळतील घाईं । ते च सांभाळी माझ्या भाई रे | हात राखोन हाणिति टिपऱ्या टिपरें मिळोनि जाय त्याची सोई रे ॥ २ ॥ विताळाचें [पं.छा. विटाळाचें.] अवघें जाईल वांयां । काय ते शृंगारूनि काया रे । निवडूनि बाहेर काढिती निराळा । जो न मिळे संताचिया घाई रे ॥ ३ ॥ प्रकाराचें काज नाहीं सोडीं लाज निःशंक होउनियां खेळें रे। नेणतीं नेणतीं च एकें पावलीं मान । विठ्ठल नामाचिया बळें रे ॥ ४ ॥ रोमांच गुढिया डोलविती अंगें। भाववळें खेळविती सोंगें रे । तुका ह्मणे कंठ सद्गदित दाटे या विठोबाच्या अंगसंगें रे ॥ ५ ॥
१९३. या रे गडे हो धरूं घाई जाणतां ही नेणतां । नाम गाऊं टाळी वाहूं आपुलिया हिता ॥ १ ॥ ॥ध्रु. ॥ फावलें तें घ्यारे आतां प्रेमदाता पांडुरंग । आजि दिवस सोनियाचा वोडवला रंग ॥ ६ ॥ हिंडती रानोरान भुजंगांत कांट्यावन । सुख तयांहून आह्मां गातां नाचतां रे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ब्रह्मादिकां सांवळें दुर्लभ सुखा । आज येथें आलें फुका नाम [पं. सुखा ] मुखा कीर्तनीं ॥ ३ ॥
१९४. भीमातीरीं एक वसलें नगर । त्याचें नांव पंढरपूर रे। तेथील मोकासी चार भुजा त्यासी । बाइला सोळा हजार रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाचत जाऊं त्याच्या गांवा रे खेळिया । सुख देईल विसावा रे । पुढें गेले ते निधाई जाले । वाणितील त्याची सीमा रे ॥ ध्रु.॥ बळियां आगळा पाळी लोकपाळां । रीघ नाहीं कळिकाळा रे । पुंडलीक पाटील केली कुळवाडी । तो जाला भवदुःखा वेगळा रे ॥ २ ॥ संतसज्जनीं मांडिलीं दुकानें । जया जें पाहिजे तें आहे रे । भुक्तिमुक्ति [त. मुक्ति मुक्ति तेथें. ] फुका च साठीं । कोणी तयाकडे न पाहे रे ॥ ३ ॥ दोन्ही च हाट भरले घनदाट । अपार मिळाले वारकरी रे । न वजों ह्मणती आह्मी वैकुंठा । जिहीं देखिली पंढरी रे ॥ ४ ॥ बहुत दिस होती मज आस । आजि घडलें सायासीं रे । तुका ह्मणे होय तुमचेनी पुण्यें । भेटी तया पायांसी रे ॥५॥
१९५. पंढरी चोहटा मांडियेला खेळ । वैष्णव मिळोनि सकळ रे । टाळ टिपरी मांदळे एक नाद रे । जाला बसवंत देवकीचा बाळ रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चला तें कवतुक भाई रे । पाहों डोळां कामीं गुंतलेति काई रे । भाग्यवंत कोणी गेले सांगाति । ऐसें सुख त्रिभुवनीं नाहीं रे ॥ ध्रु.॥ आनंदाचे वाद सुखाचे संवाद । एक एका दाखविती छंद रे । साही अठरा चारी घालुनियां घाईं । नाचती फेरी टाळशुद्ध रे ॥ २ ॥ भक्ताचीं भूषणें मुद्रा आभरणें । शोभती चंदनाच्या उट्या रे। सत्व सुंदर कास घालूनि कुसरी । गर्जती नाम बोभाटीं रे ॥ ३ ॥ हरि हर ब्रह्मा तीर्थासहित भीमा देव कोटी तेहतीस रे । विस्मित होऊनि ठाकले सकळ जन । अमरावती केली ओस रे ॥ ४ ॥ वाणितील थोरी वैकुंठिची परी । न पवे पंढरीची सरी रे तुकयाचा दास ह्मणे नका आळस करूं । सांगतों नरनारींस [त. नारीबाळांस.] रे ॥ ५ ॥
१९६. ब्रह्मादिकां न कळे खोळ । ते हे आकळ धरिली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मोहरी पांवा वाहे काठी । धांवे पाठीं गाईचे ॥ ध्रु ॥ उच्छिष्ट न लभे देवा । तें हें सदैवां गोवळ्यां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जोड जाली । ते हे माउली आमुची ॥ ३ ॥
१९७. कान्होबा तूं आलगट नाहीं लाज बहु धीट पाहिलें वाईट बोलोनियां खोटें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ परि तूं न संडिसी खोडी । करिसी केली घडीघडी । पाडिसी रोकडी तुटी माये आह्मांसी ॥ ६५ ॥ तूं ठायींचा गोवळ । अविचारी अनर्गळ चोरटा शिंदळ ऐसा पिटू डांगोरा ॥ २ ॥ जरी मूळ मायेच्या कारट्या तुझी आई । आह्मी घालूं सर्वा ठायीं । तुका ह्मणे तें ही तुज वाटे भूषण ॥ ३ ॥
१९८. भोजनाच्या काळीं । कान्हो मांडियेली आळी । काला करी वनमाळी | अन्न एकवटा । देई निवडुनी । माते ह्मणतो जननी । हात पिटूनि मेदिनी । वरि अंग घाली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसा [दे. आळ.] आळी घेसी । नव्हे तें चि करविसी घेईं दुसरें तयेसी । वारी ह्मणे नको ॥ ध्रु.॥ आतां काय करूं नये यासि हाणूं मारूं । नव्हे बुझावितां स्थिरू । कांहीं करिना हा । [दे. तोंचि. ] त्वां चि केलें एके ठायीं । आतां निवडूनि खाईं। ह्या जाचतोसि काई । हरिसि ह्मणे माता ॥ २ ॥ त्याचें तयाकुन । करवितां तुटे भान । तंव जालें समाधान । उठोनियां बैसे । माते बरें जाणविलें । अंग चोरूनि आपुलें तोडियलें एका बोलें कैसें सुखदुःख ॥ ३ ॥ ताट पालवें झाकिलें । होतें तैसें तेथें केलें । भिन्नाभिन्न निवडिलें । अन्नं वेगळालीं। विस्मित जननी । भाव देखोनियां मनीं । ह्मणे नाहीं ऐसा कोणी । तुज सारिखा रे ॥ ४ ॥ हरुषली माये । सुख अंगीं न समाये । कवळूनि बाहे । देती आलिंगन । आनंद भोजनीं । तेथें फिटलीसे धणी । तुका ह्मणे कोणी सांडा शेष मज ॥ ५ ॥ |
१९९. चला वळूं गाई । बैसों जेऊं एके ठायीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु केली वणवण | पायपिटी जाला सिण ॥ ६५ ॥ खांदीं भार पोटीं भुक | काय खेळायाचें सुख ॥ २ ॥ तुका ह्मणे धांवे । मग अवघें बरवें ॥ ३ ॥
२००. नेणों वेळा काळ । धालों तुझ्यानें सकळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहीं नाहीं रे कान्होबा भय आह्मापाशीं । वळूनि पुरविसी गाई पोटा खावया ॥ ध्रु.॥ तुजपाशीं भये । हें तों बोलों परी नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बोल । आह्मा अनुभवें फोल ॥ ३ ॥