राम कृष्ण हरि माऊली. येथे आम्ही संत तुकाराम महाराजांचे गाथेतील अभंगांचा संग्रह करण्याचा प्रयत्न केला आहे. आम्हाला आशा आहे की तुम्हाला ते आवडेल आणि तुम्ही ते तुमच्या मित्र आणि कुटुंबातील सदस्यांसह शेयर कराल.
१. समचरणदृष्टि विटेवरी साजिरी । तेथें माझी हरी वृत्ति राहो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आणीक न लगे नायिक पदार्थ तेथें माझें आर्त नको देवा ॥ ध्रु. ॥ ब्रह्मादिक पदें दुःखाची शिराणी तेथें दुश्चित झणी जडों देसी ॥२॥ तुका ह्मणे त्याचें कळलें आम्हां वर्म जे जे कर्मधर्म नाशवंत ॥ ३ ॥
२. सुंदर तें ध्यान उभे विटेवरी कर कटावरी ठेवूनियां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुळसीहार गळां कासे पीतांबर आवडे निरंतर तें चि रूप ॥ ५ ॥ मकरकुंडलें तळपती श्रवण । कंठी कौस्तुभमणि विराजित ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माझें हें चि सर्व सुख पाहीन श्रीमुख आवडीनें ॥ ३ ॥
३. सदा माझे डोळे जडो तुझे मूर्ती रखुमाईच्या पती सोयरिया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गोड तुझें रूप गोड तुझें नाम । देई मज प्रेम सर्व काळ ॥ ध्रु. ॥ विठो माउलिये हा चि वर देई। संचरोनि राहीं हृदयामाजी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कांहीं न मागे आणीक तुझे पाय सुख सर्व आहे ॥ ३ ॥
४. राजस सुकुमार मदनाचा पुतळा । रविशशिकळा लोपलिया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कस्तुरीमळवट चंदनाची उटी । रुळे माळ कंठीं वैजयंती ॥ ध्रु. ॥ मुगुट कुंडले श्रीमुख शोभलें सुखाचें ओतलें सकळ ही ॥ २ ॥ कासे सोनसळा पांघरे पाटोळा घननीळ सांवळा वाइयानो ॥ ३ ॥ सकळ ही तुह्मी व्हा गे एकीसवा । तुका हाणे जीवा धीर नाहीं ॥ ४ ॥
५. कर कटावरी तुळसीच्या माळा । ऐसें रूप होळां दावीं हरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ठेविले चरण दोन्ही विटेवरी । ऐसें रूप हरी दावीं डोळां ॥ ध्रु. ॥ कटीं पीतांबर कास मिरवली दाखव वहिली ऐसी मूर्ती ॥ २ ॥ गरुडपारावरी उभा राहिलासी । आठवे मानसीं तें चि रूप ॥ ३ ॥ झुरोनी पांजरा होऊं पाहें आतां । येई पंढरीनाथा भेटावया ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे माझी पुरवावी आस विनंती उदास करूं नये ॥ ५ ॥
६. गरुडाचें वारिक कासे पीतांबर सांवळें मनोहर के देखेन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरवया बरवंटा घनमेघ सांवळा वैजयंतीमाळा गळां शोभे ॥ ध्रु. ॥ मुगुट माथां कोटि सूर्याचा झळाळ कौस्तुभ निर्मळ शोभे कंठीं ॥ २ ॥ ओतीव श्रीमुख सुखाचें सकळ वामांगी वेल्हाळ रखुमादेवी ॥ ३ ॥ उद्धव अक्रूर उभे दोहींकडे वर्णिती पवाडे सनकादिक ४ ॥ तुका ह्मणे नव्हे आणिकांसारिखा तो चि माझा सखा पांडुरंग ॥ ५ ॥
६. गरुडाचें वारिक कासे पीतांबर सांवळें मनोहर के देखेन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरवया बरवंटा घनमेघ सांवळा वैजयंतीमाळा गळां शोभे ॥ ध्रु. ॥ मुगुट माथां कोटि सूर्याचा झळाळ कौस्तुभ निर्मळ शोभे कंठीं ॥ २ ॥ ओतीव श्रीमुख सुखाचें सकळ वामांगी वेल्हाळ रखुमादेवी ॥ ३ ॥ उद्धव अक्रूर उभे दोहींकडे वर्णिती पवाडे सनकादिक ४ ॥ तुका ह्मणे नव्हे आणिकांसारिखा तो चि माझा सखा पांडुरंग ॥ ५ ॥
७. वाळो जन मज ह्मणोत शिंदळी । परि हा वनमाळी न विसंबें ॥ १ ॥ सांडूनि लौकिक जालियें उदास । नाहीं भय आस जीवित्वाची ॥ २ ॥ नाइकें वचन बोलतां या लोकां । ह्मणे जालों तुका हरिरता ॥ ३ ॥
८. आधिल्या भ्रतारें काम नव्हे पुरा । ह्मणोनि व्यभिचारा टेकलियें ॥ १ ॥ रात्रंदिस मज पाहिजे जवळी | क्षण [पं. क्षण एक निराळी.] त्यानिराळी न गमे घडी ॥ २ ॥ नाम गोष्टी माझी सोय सांडा आतां । रातलें अनंता तुका ह्मणे ॥ ३ ॥
९. हाचि नेम आतां न फिरें माघारी । बैसलें शेजारीं गोविंदाचे ॥ १ ॥ घररिघी जालें पट्टराणी वळें । वरिलें सांवळें परब्रह्म ॥ २ ॥ वळियाचा अंगसंग जाला आतां । नाहीं भय चिंता तुका ह्मणे ॥ ३ ॥
१०. नाहीं काम माझें काज तुह्मांसवें । होतें गुप्त ठावें केलें आतां ॥ १ ॥ व्यभिचार माझा पडिला ठाउका । न सर ती लोकांमाजी जालें ॥ २ ॥ न धरावा लोभ कांहीं मजविशीं । जालें देवपिशी तुका ह्मणे ॥ ३ ॥
११. विसरले कुळ आपुला आचार । पती भावे दीर घर सोय ॥ १ ॥ सांडिला लौकिक लाज भय चिंता । रातलें अनंता चित्त माझें ॥ २ ॥ मज आतां कोणी आळवाल झणी । तुका ह्मणे कानीं बहिरी जाले ॥ ३ ॥
१२. न देखें न वोलें नाइकें आणीक वैसला हा एक हरि चित्तीं ॥ १ ॥ सासुरें माहेर मज नाहीं कोणी । एक केलें दोन्ही मिळोनियां ॥ २ ॥ आळ आला होता आह्मी भांडखोरी । तुका ह्मणे खरी केली मात ॥ ३ ॥
१३. दुजा ऐसा कोण बळी आहे आतां । हरि या अनंता पासूनिया ॥ १ ॥ बळियाच्या आह्मी जालों बळिवंता । करूं सर्व सप्ता सर्वांवरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी जिवाच्या उदारा। जालों प्रीतिकरा गोविंदासी ॥ ३॥
१४. क्षणभरी आह्मीं सोसिलें वाईट । साधिलें अवीट निजसुख ॥ १ ॥ सांडी मांडी मागें केल्या भरोवरी । अधिक चि परी दुःखाचिया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येणें जाणें नाहीं आतां । राहिलों अनंताचिये पायीं ॥ ३ ॥
१५. आह्मां आह्मी आतां वडील धाकुटीं । नाहीं पाठीं पोटीं कोणी दुजें ॥ १ ॥ फावला एकांत एकविध भाव । हरि आह्मांसवें सर्व भोगी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अंगसंग एके ठायीं । असों जेथें नाहीं दुजें कोणी ॥ ३ ॥
१६. सर्व सुख आह्मी भोगूं सर्व काळ । तोडियेलें जाळ मोहपाश ॥ १ ॥ याचसाठीं सांडियेले भरतार | रातलों या परपुरुषाशीं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां गर्भ नये धरूं । औषध जें करूं फळ नव्हे ॥ ३ ॥
१७. एका जिवें आतां जिणें जालें दोहीं । वेगळीक कांहीं नव्हे आतां ॥ १ ॥ नारायणा आह्मां नाहीं वेगळीक | पुरविली हे भाक सांभाळिली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जालें सायासाचें फळ । सरली ते वेळ काळ दोन्ही ॥३॥
१८. हासों रुसों आतां [त. आपुलें. ] वाढवूं आवडी । अंतरींची गोडी अवीट ते ॥ १ ॥ सेवासुखें करूं विनोदवचन । आह्मी नारायण एकाएकीं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी जालों उदासीन । आपुल्या आधीन केला पति ॥ ३ ॥
१९. मजसवें आतां येऊं नका कोणी । सासुरवासिनी बाइयानो ॥ १ ॥ न साहवे तुह्मां या जनाची कूट । बोलती वाईट ओखटें तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जालों उदास मोकळ्या । विचरों गोवळ्यासवें आह्मी ॥ ३ ॥
२०. शिकविलें तुह्मीं तें राहे तोंवरी। मज [पं. माजी.] आणि हरी वियोग तों ॥ १ ॥ प्रसंगी या नाहीं देहाची भावना । तेथें या वचना कोण मानी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्तीं बैसला अनंत । दिसों । नेंदी नित्य अनित्यतें ॥ ३ ॥
२१. सांगतों तें तुह्मीं अइकावें कानीं । आमुचे नाचणीं नाचूं नका ॥ १ ॥ जोंवरी या तुह्मां मागिलांची आस । तोंवरी उदास होऊं नका ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय वांयांविण धिंद। पति ना गोविंद दोन्ही नाहीं ॥ ३ ॥
२२. आजिवरी तुह्मां आह्मां नेणपण । कौतुकें खेळणें संग होता ॥ १ ॥ आतां अनावर जालें अगुणाची । करूं नये तें चि करीं सुखें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां बुडविलीं दोन्ही । कुळें एक मनीं नारायण ॥ ३ ॥
२३. सासुरियां वीट आला भरतारा । इकडे माहेरा स्वभावें चि ॥ १ ॥ सांडवर कोणी न धरिती हातीं ।प्रारब्धाची गति भोगूं आतां ॥ २ ॥ न व्हावी ते जाली आमुची भंडाई । तुका ह्मणे काई लाजों आतां ॥ ३ ॥
२४. मरणाही आधीं राहिलों मरोनी । मग केलें मनीं होतें तैसें ॥ १ ॥ आतां तुह्मी पाहा आमुचें नवल । नका वेचूं बोल वांयांविण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी भयाभीत नारी। कैसे संग सरी तुह्मां आह्मां ॥ ३ ॥
२५. परपुरुषाचें सुख भोगे तरी उतरोनि करीं घ्यावें सीस ॥ १ ॥ संवसारा आगी आपुलेनि हातें । लावूनि मागुतें पाहूं नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे व्हावें तयापरी धीट पतंग हा नीट दीपासोई [पं. दीपावरी.] ॥ ३ ॥
२६. अइकाल परी ऐसें नव्हे बाई । न संडा या सोई भ्रताराची ॥ १ ॥ नव्हे आराणुक लौकिकापासून ।आपुल्या आपण गोविलें तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मन कराल कठीण । त्या या निवडोन मजपाशीं ॥ ३ ॥
२७. आहांच वाहांच आंत वरी दोन्ही न लगा गडणी आह्मां तैशा ॥ १ ॥ भेऊं नये तेथें भेडसावूं कोणा । आवरूनि मना बंद द्यावा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कांहीं अभ्यासावांचुनी। नव्हे हे करणी भलतीची ॥ ३ ॥
२८. बहुतांच्या आह्मी न मिळों मतासी । कोणी कैसी कैसी भावनेच्या ॥ १ ॥ विचार करितां वांयां जाय काळ । लटिकें तें मूळ फजितीचें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी करा घटापटा । नका जाऊं वाटा आमुचिया ॥ ३
२९. त्याचें सुख नाहीं आलें अनुभवा । कठिण हैं जिवा तोंचिवरी ॥ १ ॥ मागिलांचें दुःख लागों नेदी अंगा । अंतर हैं संगा नेदी पुढें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सर्वविशीं हा संपन्न । जाणती महिमान श्रुति ऐसें ॥ ३ ॥
३०. न राहे रसना बोलतां आवडी । पायीं दिली वुडी माझ्या मनें ॥ १ ॥ मानेल त्या तुह्मी अइका स्वभावें । मी तो माझ्याभावें अनुसरलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मीं फिरावें बहुतीं । माझी तो हे गती जाली आतां ॥ ३ ॥
३१. न बोलतां तुह्मां कळों न ये गुज । ह्मणउनी लाज सांडियेली ॥ १ ॥ आतां तुह्मां जोडीतसें हात । नका कोणी अंत पाहों माझा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी बैसलों शेजारीं । करील तें हरी पाहों आतां ॥ ३ ॥ ॥ २५ ॥
३२. नये जरी तुज मधुर उत्तर । दिधला सुस्वर नाहीं देवें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहीं तयाविण भुकेला विठ्ठल । येइल तैसा वोल रामकृष्ण ॥ ६५ ॥ देवापाशीं मागें आवडीची भक्ति । विश्वासेंशीं प्रीति भाववळें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मना सांगतों विचार । धरावा निर्धार दिसेंदिस ॥ ३ ॥
३३. सावध जालों सावध जालों । हरिच्या आलों जागरणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तेथें वैष्णवांचे भार | जयजयकार गर्जतसे ॥ ६५ ॥ पळोनियां गेली झोप होतें पाप आड तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तया ठाया । ओल छाया कृपेची ॥ ३ ॥
३४. आपुलिया हिता जो असे जागता । धन्य माता पिता तयाचिया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कुळीं कन्यापुत्र होतीं जीं सात्विक । तयाचा हरिख वाटे देवा ॥ ६५ ॥ गीता भागवत करिती श्रवण । [पं. अखंड. ] आणीक चिंतन विठोबाचें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज घडो त्याची सेवा । तरी माझ्या दैवा पार नाहीं ॥ ३ ॥
३५. अंतरींची घेतो गोडी । पाहे जोडी भावाची ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ देव सोयरा देव सोयरा । देव सोयरा दीनाचा ॥ ६५ ॥ आपुल्या वैभवें । शृंगारावें निर्मळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जेवी सवें । प्रेम द्यावें प्रीतीचें ॥ ३ ॥
३६. सुखें वोळंव दावी गोहा । माझें दुःख नेणा पाहा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आवडीचा मारिला वेडा । होय होय कैसा ह्मणे भिडा ॥ ६५ ॥ निपट मज न चले अन्न । पायली गहूं सांजा तीन ॥ २ ॥ गेले वारीं तुह्मीं आणिली साकर [पं. सात दिवसा दाहा शेर.] सातदी गेली साडेदहा शेर ॥ ३ ॥ अखंड मज पोटाची व्यथा । दुधभात [पं. साक पथ्या.] साकर तूप पथ्या ॥ ४ ॥ दो पाहरा मज लहरी येती । शुद्ध नाहीं पडे सुपती ॥ ५ ॥ नीज नये घाली फुलें । जवळ नसाहती मुलें ॥ ६ ॥ अंगीं चंदन लावितें भाळीं । सदा शूळ माझे कपाळीं ॥ ७ ॥ हाड गळोनि आलें मास । माझें दुःख तुह्मां नेणवे कैसें ॥ ८ ॥ तुका ह्मणे जिता गाढव केला । मेलियावरि नरका नेला ॥ ९ ॥
३७. पावलें पावलें तुझें आह्मां सर्व । दुजा नको भाव होऊं देऊं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेथें तेथें देखें तुझीं च पाउलें । त्रिभुवन संचलें विट्ठला गा ॥ ध्रु ॥ भेदाभेदमतें भ्रमाचे संवाद । आह्मां नको वाद त्यांशीं देऊं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अणु तुजविण नाहीं । नभाहूनि पाहीं वाढ आहे ॥ ३ ॥
३८. वंदूं चरणरज सेवूं उष्टावळी । पूर्वकर्मा होळी करुनी सांडूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अमुप हें गांठीं बांधूं भांडवल । अनाथा विठ्ठल आह्मां जोगा ॥ ६ ॥ अवघे होती लाभ एका या चिंतनें । नामसंकीर्तनें गोविंदाच्या ॥ २ ॥ जन्ममरणाच्या खुंटतील खेपा । होईल हा सोपा सिद्ध पंथ ॥ ३ ॥ गेले [पं. पुढे गेले.] पुढें त्यांचा शोधीत मारग । चला जाऊं माग घेत आह्मी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे घालूं जीवपणा चिरा । जाऊं त्या माहेरा निजाचिया ॥ ५ ॥
३९. जेविले ते संत मागें उष्टावळी । अवघ्या पत्रावळी करुनी झाडा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु ॥ सोवळ्या ओवळ्या राहिलों निराळा । पासूनि सकळां अवघ्यां दुरीं ॥ ६ ॥ परें परतें मज न लगे सांगावें । हें तों देवें बरें शिकविलें ॥ २ ॥ दुसऱ्यातें आह्मी । नाहीं आतळत । जाणोनि संकेत उभा असे ॥ ३ ॥ येथें कोणीं कांहीं न धरावी । शंका । मज चाड एका भोजनाची ॥ ४ ॥ लांचावला तुका मारितसे झड। पुरविलें । कोड नारायणें ॥ ५ ॥
४०. देवाच्या प्रसादें करा रे भोजन । व्हाल कोण कोण अधिकारी ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु ॥ ब्रह्मादिकांसि हें दुर्लभ उच्छिष्ट । नका मानूं वीट ब्रह्मरसीं ॥ ६ ॥ अवघियां पुरतें वोसंडलें पात्र । अधिकार सर्वत्र आहे येथें ॥ २ ॥ इच्छादानी येथें वळला समर्थ । अवघें चि आर्त पुरवितो ॥ ३ ॥ सरे येथें ऐसें नाहीं कदाकाळीं । पुढती वाटे कवळीं घ्यावें ऐसें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे पाक लक्षुमीच्या हातें । कामारीसांगातें निरुपम ॥ ५ ॥
४१. अवगुणांचे हातीं । आहे अवघी फजीती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहीं पात्रासवें चाड । प्रमाण तें फिकें गोड ॥ ध्रु ॥ विष तांब्या वाटी । भरली लावू नये होटीं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भाव । शुद्ध बरा सोंग वाव ॥ ३ ॥
४२. हरीच्या जागरणा । जातां कां रे नये मना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोठें पाहासील तुटी । आयुष्य वेचे फुकासाटीं ॥ ध्रु ॥ ज्यांची तुज गुंती । ते तो मोकलिती अंतीं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बरा । लाभ काय तो विचारा ॥ ३ ॥
४३. धर्माची तूं मूर्ती । पाप पुण्य तुझे हातीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज सोडवीं दातारा । कर्मापासूनि दुस्तरा ॥ ध्रु ॥ करिसी अंगीकार । तरी काय माझा भार ॥ २ ॥ जिवींच्या जीवना । तुका ह्मणे नारायणा ॥ ३ ॥
४४. ब्रह्मादिक जया लाभासि ठेंगणे । वळिये आह्मी भले शरणागत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कामनेच्या त्यागें भजनाचा लाभ । [पं. केला.] जाला पद्मनाभ सेवाऋणी ॥ ६ ॥ कामधेनूचिया क्षीरा पार नाहीं । इच्छेचिये बाही वरुपावें ॥ २ ॥ बैसलिये ठायीं लागलें भरतें । त्रिपुटीवरतें भेदी ऐसें ॥ ३ ॥ हरि नाहीं आह्मा विष्णुदासां जगीं । नारायण अंगीं विसावला ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे बहु लाटे हें भोजन । नाहीं रिता कोण राहत राहों ॥ ५ ॥
४५. दुजें खंडे तरी । उरला तो अवघा हरि ॥ आपणावाहेरी । न लगे ठाव धुंडावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ इतुलें जाणावया जाणा । कोंडे तरी मनें मना ॥ पारधीच्या खुणा । [पं. जाणे तेणेंचि साधाव्या ] जाणतें चि साधावें ॥ ६५ ॥ देह आधीं काय खरा । देहसंबंधपसारा ॥ बुजगावणें चोरा । रक्षणसें भासतें ॥ २ ॥ तुका करी जागा । नको [दे. त. चाचपूं.] वासपूं वाउगा ॥ आहेसि तूं आगा। अंगीं डोळे उघडी ॥ ३ ॥
४६. विष्णुमय जग वैष्णवांचा धर्म। भेदाभेदभ्रम [त. भेदाभेदश्रम] अमंगळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अइका जी तुह्मी भक्त भागवत । कराल तें हित सत्य करा ॥ ६ ॥ कोणा ही जिवाचा न घडो मत्सर । वर्म सर्वेश्वरपूजनाचें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एका देहाचे अवयव । सुख दुःख जीव भोग पावे ॥ ३ ॥
४७. आह्मी तरी आस । जालों टाकोनि उदास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां कोण भय धरी । पुढें मरणाचें हरी ॥ ध्रु ॥ भलते ठायीं पडों । देह तुरंगीं हा चढो ॥ २ ॥ तुमचें तुह्मांपासीं । आह्मी आहों जैसी तैसीं ॥ ३ ॥ गेले मानामान । सुखदुःखाचें खंडन ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे चित्तीं । नाहीं वागवीत खंती ॥ ५ ॥
४८. निंदी कोणी मारी । वंदी कोणी पूजा करी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज हें ही नाहीं तें ही नाहीं । वेगळा दोहीं पासुनी ॥ ध्रु॥ देहभोग भोगें घडे । जें जें जोडे तें बरें ॥ २ ॥ अवघें पावे नारायणीं । जनार्दनीं तुक्याचें ॥ ३ ॥
४९. जन विजन जालें आह्मां । विठ्ठलनामा प्रमाणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहें तिकडे बापमाय । विठ्ठल आहे रखुमाई ॥ ६ ॥ वन पट्टण एकभाव । अवघा ठाव सरता जाला ॥ २ ॥ आठव नाहीं सुखदुःखा । नाचे तुका कौतुकें ॥ ३ ॥
५०. हिरा ठेवितां ऐरणीं । वांचे मारितां जो घणीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तोचि मोल पावे खरा । करणीचा होय चुरा ॥ ५ ॥ मोहरा होय तोचि अंगें । सूत न जळे ज्याचे संगें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तोचि संत । सोसी जगाचे आघात ॥ ३ ॥
५१. आलिंगनें घडे । मोक्ष सायुज्यता जोडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा संताचा महिमा । जाली बोलायाची सीमा ॥ ध्रु ॥ तीर्थे पर्वकाळ । अवघीं पायांपें सकळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे देवा । त्यांची केली पावे सेवा ॥ ३ ॥
५२. माझिया मीपणा । जाला यावरी उगाणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भोगी त्यागी पांडुरंग । त्यानें वसविलें अंग॥ ध्रु ॥ टाळिलें निमित्त । फार थोडें घात हित ॥ २ ॥ यावें कामावरी । तुका ह्मणे नाहीं उरी ॥ ३ ॥
५३. सकळ चिंतामणी शरीर । जरी जाय अहंकार आशा समूळ ॥ निंदा हिंसा नाहीं कपट देहबुद्धि | निर्मळ स्फटिक जैसा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मोक्षाचें तीर्थ न लगे वाराणसी । येती तयापासीं अवघीं जनें ॥ तीर्थांसी तीर्थ जाला तो चि एक । मोक्ष तेणें दर्शनें ॥ ५ ॥ मन शुद्ध तया काय करिसी माळा । मंडित सकळा भूषणांसी ॥ हरिच्या गुणें गर्जताती सदा । आनंद तया मानसीं ॥ २ ॥ तन मन धन दिलें पुरुषोत्तमा । आशा नाहीं कवणाची ॥ तुका ह्मणे तो परिसाहूनि आगळा । काय महिमा वर्णू त्याची ॥ ३ ॥
५४. आहे तें सकळ कृष्णा चि अर्पण । न कळतां मन दुजें भावी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणउनी पाठी लागतील भूतें । येती गवसीत पांचजणें ॥ ध्रु ॥ ज्याचें या वंचलें आठव न होतां । दंड या निमित्ताकारणें हा ॥ २॥ तुका ह्मणे काळें चेंपियेला गळा । मी मी वेळोवेळा करीतसे ॥ ३ ॥
५५. महारासि सिवे । कोपे ब्राह्मण तो नव्हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तया प्रायश्चित्त कांहीं । देहत्याग करितां नाहीं ॥ ध्रु ॥ नातळे चांडाळ । [त. त्याच्या.] त्याचा अंतरीं विटाळ ॥ २ ॥ ज्याचा संग चित्तीं । तुका ह्मणे तो त्या याती ॥ ३ ॥
५६. तेलनीशीं रुसला वेडा । रागे कोरडें खातो भिडा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुलें हित आपण पाही । संकोच तो न धरी कांहीं ॥ ध्रु ॥ [पं. नाडिलें.] नावडे लोकां टाकिला गोहो । बोडिले डोकें सांडिला मोहो ॥ २ ॥ शेजारणीच्या गेली रागें । कुतऱ्यांनीं घर भरिलें मागें ॥ ३ ॥ पिसारागें [पं. पिसामेणें . ] भाजिलें घर । नागविलें तें नेणे फार ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे वांच्या रागें । फेडिलें सावलें देखिलें जगें ॥ ५ ॥
५७. मज दास करी त्यांचा । संतदासांच्या दासांचा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग होत कल्पवरी । सुखें गर्भवास हरी ॥ ध्रु ॥ नीचवृत्तिकाम | परी मुखीं तुझें नाम ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सेवे | माझे संकल्प वेचावे ॥ ३ ॥
५८. सदा तळमळ । चित्ताचिये हळहळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्याचें दर्शन न व्हावें । शव असतां तो जिवे ॥ ६५ ॥ कुशब्दाची घाणी । अमंगळबिली वाणी ॥ २ ॥ नेणे शब्द पर । तुका ह्मणे परउपकार ॥ ३ ॥
५९. जया नाहीं नेम एकादशीव्रत । जाणावें तें प्रेत शव लोकीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पं. त्याचे दिवस.] त्याचें वय नित्य काळ लेखीताहे । रागें दात खाय करकरा ॥ ६५ ॥ जयाचिये द्वारीं तुळसीवृंदावन । नाहीं तें स्मशान गृह जाणां ॥ २ ॥ जये कुळीं नाहीं एक ही वैष्णव । त्याचा बुडे भवनदीतापा ॥ ३ ॥ विठोबाचें नाम नुच्चारी जें तोंड । प्रत्यक्ष तें कुंड रजकाचें [पं. चर्मकांचें] ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे त्याचे काष्ठ हातपाय | कीर्तना नव जाय हरीचिया [पं. हरीच्या जो. ] ॥ ५ ॥
६०. आह्मी सदैव सुडके । जवळीं येतां चोर धाके ॥ जाऊं पुडी भिकें । कुतरीं घर राखती ॥ १ ॥ ॥ध्रु.॥ नांदणूक ऐसी सांगा । नाहीं तरी वांयां भागा ॥ थोरपण अंगा । तरी ऐसें आणावें ॥ ४६ ॥ अक्षय साचार । केलेंसायासांनीं घर ॥ एरंडसिंवार । दुजा भार न साहती ॥ २ ॥ धन कण घरोघरीं । पोट भरे भिकेवरी ॥ जतन तींकरी । कोण गुरें वास ॥ ३ ॥ जाली सकळ निश्चिती । भांडवल शेण माती ॥ झळझळीत भिंती । वृंदावनेंतुळसीचीं ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे देवा । अवघा निरविला [पं. निरसला. ] हेवा ॥ कुटुंबाची सेवा । तो चि करी आमुच्या॥५॥
६१. पराविया नारी माउलीसमान । मानिलिया धन काय वेचे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न करितां परनिंदा परद्रव्य [पं. द्रव्य.] अभिलाष । काय तुमचें यास वेचे सांगा ॥ ४५ ॥ वैसलिये ठायीं ह्मणतां रामराम । काय होय श्रम ऐसें सांगा ॥ २ ॥ संताचे वचनीं मानितां विश्वास । काय तुमचें यास वेचे सांगा ॥ ३ ॥ खरें बोलतां कोण लागती सायास । काय वेचे यास ऐसें [पं. तुमचें.] सांगा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे देव जोडे याचसाठीं । आणीक ते आटी न लगे कांहीं ॥ ५ ॥
६२. शुद्धबीजा पोटीं । फळे रसाळ गोमटीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुखीं अमृताची वाणी । देह वेचावा [पं. देवाचे.] कारणीं ॥ ६५ ॥ सर्वांगीं निर्मळ । चित्त जैसें गंगाजळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाती । [त. तीच्या.] ताप दर्शनें विश्रांती ॥ ३ ॥
६३. चित्त समाधानें । तरी विष वाटे सोनें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु खोटा अतिशय । जाणां भले सांगों काय ॥ ६५ ॥ मनाच्या तळमळें | चंदनें ही अंग पोळे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दुजा । उपचार पीडा पूजा ॥ ३ ॥
६४. परिमळ ह्यूण चोळूं नये फूल । खाऊं नये मूल आवडतें ॥ १ ॥ [“काय एक नव्हे धरितां अंतरीं । कासवीचे परी वेळोवेळां” ॥ हे कडवें पंढरपूरच्या प्रतींत अधिक आहे.] मोतियाचें पाणी चाखूं नये स्वाद । यंत्र भेदुनि नाद पाहूं नये ॥ २ ॥ कर्मफळ ह्मणुनी इच्छं नये काम । तुका ह्मणे वर्म दावूं लोकां ॥ ३ ॥
६५. माया तें चि ब्रह्म ब्रह्म तेंचि माया | अंग आणि छाया तया परी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तोडितां न तुटे सारितां निराळी । लोटांगणांतळीं हारपते ॥ ५ ॥ दुजें नाहीं तेथें बळ कोणासाठीं । आणिक ते आटी विचाराची ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उंच वाढे उंचणें । ठेंगणीं लवणें जैसीं तैसीं ॥ ३ ॥
६६. दुर्जनासि करी साहे। तो ही [दे. दंड हे लाहे. ] लाहे दंड हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शिंदळीच्या कुंटणी वाटा । संग खोटा खोट्याचा ॥ ६५ ॥ येर येरा कांचणी भेटे । आगी उठे तेथूनी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कापूं नाकें । पुढें आणिकें शिकविती ॥ ३ ॥
६७. वृत्ति भूमि राज्य द्रव्य उपार्जिती । जाणा त्या निश्चितीं देव नाहीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भाडेकरी वाहे पाठीवरी भार । अंतरींचें सार लाभ नाहीं ॥ ५ ॥ देवपूजेवरी ठेवूनियां मन । पाषाणा पाषाण पूजी लोभें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे फळ चिंतिती आदरें । लाघव हे चार शिंदळीचे ॥ ३ ॥
६८. पवित्र सोंवळीं । एक तीं च भूमंडळीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ज्यांचा आवडता देव । अखंडित प्रेमभाव ॥ ६५ ॥ तीं च भाग्यवंतें । सरतीं पुरतीं धनवित्तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे देवा । त्यांची केल्या पावे सेवा ॥ ३ ॥
६९. आशाबद्ध जन । काय जाणे नारायण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करी इंद्रियांची सेवा । पाहे आवडीचा हेवा ॥ ६९ ॥ भ्रमलें चावळे | तैसें उचित न कळे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे विषें । अन्न नाशियेलें जैसें ॥ ३ ॥
७०. ढेकरें जेवण दिसे साचें । नाहीं तरि काचें कुंथाकुंथी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हे ही बोल ते ही बोल । कोरडे फोल रुचीविण ॥ ६६ ॥ गव्हांचिया होती परी । फके वरी खाऊं नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे असे हातींचें कांकण । तयासी दर्पण विल्हाळक ॥ ३ ॥ ७१. करावी ते पूजा मनें चि उत्तम । लौकिकाचें काम काय असे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कळावें तयासि कळेअंतरींचें । कारण तें साचें साचा अंगीं ॥ ५ ॥ अतिशया अंतीं लाभ किंवा घात । फळ देतें चित्त बीजा ऐसें ॥ २॥ तुका ह्मणे जेणें राहे समाधान । ऐसें तें भजन पार पावी ॥ ३ ॥
७२. एकादशीव्रत सोमवार न करिती । कोण त्यांची गति होइल नेणों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय करूं बहु वाटे तळमळ । आंधळीं सकळ बहिर्मुख ॥ ६६ ॥ हरिहरां नाहीं बोटभरी वाती । कोण त्यांची गति होइल नेणों ॥ २॥ तुका ह्मणे नाहीं नारायणीं प्रीति । कोण त्यांची गति होइल नेणों ॥ ३ ॥
७३. नव्हे आराणूक संवसारा हातीं । सर्वकाळ चित्तीं हा चि धंदा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ देवधर्म सांदीं पडिला सकळ । विषयीं गोंधळ गाजतसे ॥ ५ ॥ रात्रि दीस न पुरे कुटुंबाचें समाधान । दुर्लभ दर्शन ईश्वराचें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आत्महत्यारे घातकी । थोर होते चुकी नारायणीं ॥ ३ ॥
७४. स्मशान ते भूमि प्रेतरूप जन । सेवाभक्तिहीन ग्रामवासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भरतील पोट श्वानाचिया परी । वस्ति दिली घरीं यमदूतां ॥ ५ ॥ अपूज्य लिंग तेथें अतित न घे थारा । ऐसी वस्ती चोरां कंटकांची ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहीं ठावी स्थिति मती । यमाची निश्चिती कुळवाडी ॥ ३ ॥
७५. आहाकटा त्याचे करिती पितर । वंशीं दुराचार पुत्र जाला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गळे चि ना गर्भ नव्हे चि कां वांज । माता त्याची लाजलावा पापी ॥ ६६ ॥ परपीडे परद्वारीं सावधान । सादर चि मन अभाग्याचें ॥ २ ॥ न मिळतां निंदा चाहडी उपवास । संग्रहावे दोष सकळ ही ॥ ३ ॥ परउपकार पुण्य त्या वावडें । विषाचें तें कीडें दुग्धीं मरे ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे विटाळाची च तो मूर्ति । दया क्षमा शांति नातळे त्या ॥ ५ ॥
७६. श्वान शीघ्रकोपी । आपणा घातकर पापी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहीं भीड आणि धीर । उपदेश न जिरे क्षीर ॥ ६६ ॥ माणसांसि भुंके । विजातीनें द्यावे थुंके ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्त । मळिण करा तें फजित ॥ ३ ॥
७७. देखोनि हरखली अंड । पुत्र जाला ह्मणे रांड ॥ तंव तो जाला भांड । चाहाड चोर शिंदळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाय तिकडे पीडी लोकां । जोडी भांडवल थुंका || थोर जाला चुका । वर कां नाहीं घातली ॥ ४५ ॥ भूमि कांपे त्याच्या भारें । कुंभपाकाचीं शरीरें ॥ निष्ठुर [पं. बोले निष्ठुर उत्तरें] उत्तरें । पापदृष्टी मळिणचित्त ॥ २ ॥ दुराचारी तो चांडाळ | पाप सांगातें विटाळ ॥ तुका ह्मणे खळ । ह्मणोनियां निषिद्ध तो ॥ ३ ॥
७८. नेणें गाणें कंठ नाहीं हा सुस्वर । घालूं तुज भार पांडुरंगा ॥ १ ॥ नेणें राग वेळ काळ घात मात । तुझे पायीं चित्त ठेवीं देवा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज चाड नाहीं जना । तुज नारायणा वांचूनिया ॥ ३ ॥
७९. माझी पाठ करा कवी । उट लावी दारोदार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तंव तया पारखी सिव । लाजे ठाव सांडितां ॥ ६६ ॥ उष्टावळी करूनि जमा । कुंथुनि । प्रेमा [पं. आणितो. ] आणितसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बाहेरमुदी । आहाच गोविंदीं न सरती ॥ ३ ॥
८०. उपाधीच्या नांवे घेतला सिंतोडा । नेदूं आतां पीडा आतळों तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काशासाठीं हात भरूनि धुवावे । चालतिया गोवे मारगासि ॥ ६६ ॥ काय नाहीं देवें करूनि ठेविलें । असे तें आपुलें ते ते ठायीं ॥ २॥ तुका ह्मणे जेव्हां गेला अहंकार । तेव्हां आपपर [त. आप आणि पर. ] वोळविले ॥ ३ ॥
८१. योगाचें तें भाग्य क्षमा । आधीं दमा इंद्रियें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघीं भाग्यें येती घरा । देव सोयरा जालिया ॥ ६ ॥ मिरासीचें ह्मणू सेत । नाहीं देत पीक उगें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उचित जाणां । उगीं सिणा काशाला ॥ ३ ॥
८२. न ये नेत्रां जळ । नाहीं अंतरीं कळवळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तों हे चावटीचे बोल । जन रंजवणें फोल ॥ ६५ ॥ न फळे उप्तर । नाहीं स्वामी जों सादर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भेटी । जंव नाहीं दृष्टादृष्टी ॥ ३ ॥
८३. बाईल सवासिण आई । आपण पितरांचे ठायीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ थोर वेच जाला नष्टा । अवघ्या अपसव्य चेष्टा ॥ ४५ ॥ विषयांचे चरवणी [त. चरणीं.] । केली आयुष्याची गाळणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लंडा । नाहीं दया देव धोंडा ॥ ३ ॥
८४. दानें कांपे हात । नावडे तेविशीं मात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कथी चावटीचे बोल | हिंग क्षीरीं मिथ्या फोल ॥ ६६ ॥ न वजती पाय । तीर्था ह्मणे वेचूं काय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मनीं नाहीं । न ये आकारातें कांहीं ॥ ३ ॥
८५. वळितें जें गाई । त्यासि फार लागे काई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ निवे भावाच्या उप्तरीं । भलते एके धणी वरी ॥ ६५ ॥ न लगती प्रकार । कांहीं मानाचा आदर ॥ २ ॥ सांडी थोरपणा । तुका ह्मणे सवें दीना ॥ ३ ॥
८६. मैत्र केले महा बळी । कामा न येती [त. ये.] अंतकाळीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आधीं घे रे रामनाम । सामा भरीं हा उप्तम ॥ ६५ ॥ नाहीं तरी यम । दांत खातो करकरा ॥ २ ॥ धन मेळविलें कोडी । काळ घेतल्या न सोडी ॥ ३ ॥ कामा नये हा परिवार सैन्य लोक बहु फार ॥ ४ ॥ तंववरि मिरविसी बळ । जंव आला नाहीं काळ ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे बापा । [त. जाच चुकवीं या खेपा ] चुकवीं चौऱ्याशींच्या खेपा ॥ ६ ॥
८७. कानडीनें केला मऱ्हाटा भ्रतार | एकाचें उत्तर एका न ये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें मज नको करूं कमळापति । देईं या संगति सज्जनांची ॥ ६ ॥ तिनें पाचारिलें इल बा ह्मणोन । येरु पळे आण जाली आतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येरं येरा जें विच्छिन्न । तेथें वाढे सीण सुखा पोटीं ॥ ३ ॥
८८. सुख पाहतां जवापाडें । दुःख पर्वता एवढें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ धरीं धरीं आठवण | मानीं संताचें वचन ॥ ६ ॥ नेलें रात्रीनें तें अर्धे बाळपण जराव्याधें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पुढा । घाणा जुंती जसी मूढा ॥ ३ ॥
८९. बोलायाचा त्यासीं । नको संबंध मानसीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जया घडली संतनिंदा । तुज विसरूनि गोविंदा ॥ ४६ ॥ जळो त्याचें तोंड | नको दृष्टीपुढें भांड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे देवा । तया दुरी मज ठेवा ॥ ३ ॥
९०. तीळ जाळिले तांदुळ । काम क्रोध तैसे चि खळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां रे सिणलासी वाउगा । न भजतां पांडुरंगा ॥ ६५ ॥ [पं. मान दंभ पोटासाठी. ] मानदंभासाठीं । केली अक्षरांची आटी ॥ २ ॥ तप करूनि तीर्थाटन । वाढविला अभिमान ॥ ३ ॥ वांटिलें तें धन । केली अहंता जतन ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे चुकलें वर्म । केला अवघा चि अधर्म ॥ ५ ॥
९१. संवसारतापें तापलों मी देवा । करितां या सेवा कुटुंबाची ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊनी तुझे आठविले पाय । ये वो माझे माय पांडुरंगे ॥ ५ ॥ बहुतां जन्मींचा जालों भारवाही । सुटिजे हें नाहीं वर्म ठावें ॥ २ ॥ वेढियेलों चोरीं अंतर्बाह्यात्कारीं । कणव न करी कोणी माझी ॥ ३ ॥ बहु पांगविलों बहु नागविलों । बहु दिवस • कासाविस ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आतां धांव घालीं वेगीं । ब्रीद तुझें जगीं दीननाथा ॥ ५ ॥
९२. भक्तऋणी देव बोलती पुराणें । निर्धार वचनें साच [त. पं खरी.] करी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मागें काय जाणों अइकिली वार्त्ता । कबिर सातें जातां घडिया वांटी ॥ ५ ॥ माघारिया धन आणिलें घरासि । ने घे केला त्यास त्याग तेणें ॥ २ ॥ नामदेवाचिया घरासि आणिलें । तेणें लुटविलें द्विजां हातीं ॥ ३ ॥ प्रत्यक्षासि काय द्यावें हें प्रमाण | व्यंकोबाचें [पं. एकोबाचें. ] ऋण फेडियेलें ॥ ४ ॥ बीज दळोनियां केली आराधना । लागे नारायणा पेरणें तें ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे नाहीं जयासि निर्धार । नाडला साचार तो चि एक ॥ ६ ॥
९३. भोगें घडे त्याग । त्यागें अंगा येती भोग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें उफराटें वर्म । धर्मा अंगीं च अधर्म ॥ ६ ॥ देव अंतरे तें पाप । खोटे उगवा संकल्प ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भीड खोटी । लाभ विचारावा [पं. विचाराच्या पोटीं.] पोटीं ॥ ३ ॥
९४. भोरप्यानें सोंग पालटिलें वरी । बक ध्यान धरी मत्स्या जैसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ टिळे माळा मैंद मुद्रा लावी अंगीं । देखों नेदि जगीं फांसे जैसे ॥ ५ ॥ ढीवर या मत्स्या चारा घाली जैसा । भीतरील फांसा कळों दी ॥ २ ॥ खाटिक हा स्नेहवादें पशु पाळी । कापावया नळी तया साठीं ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तैसा भला मी लोकांत । परी तूं कृपावंत पांडुरंगा ॥ ४ ॥
९५. गेली वीरसरी । मग त्यासि रांड मारी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग नये तैसी सत्ता । गेली मागील आणितां ॥ ६५ ॥ भंगलिया चित्ता । न ये काशानें सांदितां [पं. सांधितां.] ॥२॥ तुका ह्मणे धीर । भंगलिया पाठीं कीर [पं. (छापी प्रतीत) कर. ] ॥ ३ ॥
९६. युक्ताहार न लगे आणिक साधनें । अल्प नारायणें दाखविलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कलियुगामाजी करावें कीर्तन । तेणें नारायण देइल भेटी ॥ ५ ॥ न लगे हा लौकिक सांडावा वेव्हार घ्यावें वनांतर भस्म दंड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज आणिक उपाव दिसती ते वाव नामाविण ॥ ३ ॥
९७. कंठीं कृष्णमणी । नाहीं अशुभ ते वाणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हो का नर [पं. पुरुष. ] अथवा नारी। रांड तयें नावें खरी ॥ ६५ ॥ नाहीं हातीं दान | शूरपणाचें कांकण ॥ २ ॥ वाळियेली संतीं । केली बोडोनि फजिती ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे ताळा । नाहीं त्याची अवकळा ॥ ४ ॥
९८. माया ब्रह्म ऐसें ह्मणती धर्मठक । आपणासरिसे लोक नागविले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ विषयीं लंपट शिकवी कुविद्या । मनामागें नांद्या होऊनि फिरे ॥ ६ ॥ करुनी खातां पाक जिरे सुरण राई । करितां अतित्याई दुःख पावे ॥ २ ॥ औषध द्यावया चाळविलें बाळा । दावूनियां गुळा दृष्टीपुढें ॥ ३ ॥ तरावया आधीं शोधा वेदवाणी । वांजट बोलणीं वारा त्याचीं ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे जयां पिंडाचें पाळण । न घडे नारायणभेट तयां ॥ ५ ॥
९९. मृगजळ दिसे साचपणा ऐसें । खोटियाचें पिसें ऊर फोडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाणोनि का करा आपुलाले घात । विचारा रे हित लवलाहीं ॥ ६ ॥ संचित सांगातीं बोळवणें सवें । आचरलें द्यावें फळ तेणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शेखी श्मशान तोंवरी संबंध गोवरी अंगीं सवें ॥ ३ ॥
१००. गौळीयाची ताकपिरें । कोण [पं. काय.] पोरें चांगलीं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येवढा त्यांचा छंद देवा । काय सेवा भक्ती ते ॥ ६९ ॥ काय उपास पडिले होते । कण्याभोंवते विदुराच्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कुब्जा दासी । रूपरासी हीनकळा ॥ ३ ॥